بلوغ که تابعی از سن بلوغ است، مرحله‌ای از رشدانسان می‌باشد که باعث گذار از کودکی و رسیدن به بزرگ‌سالی می‌شود. فردی که دوران بلوغ را پشت سر گذاشته باشد، بالغ نامیده می‌شود و از نظر جنسی، توانایی تولید مثل دارد. بلوغ بیش‌تر اشاره به تغییرات جسمانی در بدن مرد و زن دارد. این دگرگونی با نام بلوغ جسمانی شناخته می‌شود. علاوه بر آن، بلوغ روانی نیز اشاره به رشد روانی و شخصیتی فرد دارد. بلوغ جسمانی معمولاً در دوران نوجوانی اتفاق می‌افتد و بلوغ روانی، دیرتر و پس از بلوغ جسمانی روی می‌دهد. بلوغ اجتماعی، مرحله تکاملی بلوغ انسان است که موجب تعیین شخصیت اجتماعی فرد می‌شود.
به‌عبارت دیگر، بلوغ جنسی مرحله‌ای از نمو بدن است که در آن تمام صفات جنسی فرعی (تناسلی، بدنی، روحی) رشد کامل نموده و پسر یا دختر از این به بعد مرد و زن (از نظر خواص جنسی) نامیده می‌شوند. گاهی ممکن است پسران در خواب ارضا شوند که به آن احتلام می‌گویند.
فعالیت‌های غیرارادی[ویرایش]
در این دوره به علت فعال شدن غده‌های جنسی، ترشح هورمون افزایش و در نتیجه تحریک‌های غیرارادی (نسبت به موضع‌های اجتماعی و هر فردی) افزایش می‌یابد.
بلوغ جسمانی[ویرایش]
بلوغ جسمانی به مجموعه تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی در بدن انسان و سایر جانوران گفته می‌شود که بر اساس آن‌ها (و بیش‌تر بر اثر ترشح هورمون‌های گوناگون)، بدن کودک تبدیل به بدن بزرگ‌سال می‌شود. اغلب این تغییرات جنبهٔ جنسی دارند و به غدد و اندام جنسی مرتبط می‌شوند. به همین علت بلوغ باعث ایجاد آمادگی، احساس نیاز و توانایی سکس و تولید مثل می‌شود. زمان، فرایندها و نشانه‌های بلوغ در پسران و دختران متفاوت است. جهش بلوغ، اصطلاحاً به رشد جسمانی بسیار سریعی گفته می‌شود که معمولاً در اوایل بلوغ رخ می‌دهد و در نهایت موجب افزایش قد، وزن و رشد عضلات بدن می‌شود.[۱]
بلوغ در پسران[ویرایش]
روند رشد اندام‌ها در پسران
بلوغ در پسران دیرتر از دختران روی می‌دهد و معمولاً سنین ده تا شانزده‌سالگی زمان بروز بلوغ جسمانی در پسران است. سرعت بلوغ نیز در پسران کندتر از دختران است و به همین دلیل دوران بلوغ و تکمیل نشانه‌های آن در پسران بیش از دختران طول می‌کشد.[۲]
در پسرها، هیپوفیز واقع در قاعده مغز شروع به ترشح هورمون‌هایی می‌کند که بیضه را برای تولید هورمون جنسی مردانه یعنی تستوسترون تحریک می‌کنند. این هورمون‌ها باعث ایجاد تغییراتی مثل بزرگی اعضای تناسلی، رشد موی بدن و سپس تولید اسپرم (زامه) و افزایش میل جنسی می‌شوند.[۳]
نشانه‌های بلوغ در پسران که معمولاً از آن‌ها با عنوان صفات ثانویه جنسی نیز نام برده می‌شود، عبارت‌اند از:
- رشد بیضه، ترشح هورمون‌های جنسی و افزایش تولید اسپرم (زامه)
- رشد آلت تناسلی
- رویش موی صورت (ریش و سبیل)
- رویش موی زهار در پایین شکم و اطراف اندام‌های جنسی
- رویش مو در زیر بغل و سایر بخش‌های بدن
- تغییر در صدا و کلفت یا بم شدن آن
- رشد بدنی و تغییرات جسمانی
- دیدن خواب‌های جنسی و در نتیجه بیرون آمدن منی
بلوغ در دختران[ویرایش]
ّبلوغ در دختران متفاوت است و از سن نُه‌سالگی تا شانزده‌سالگی در تغییر است. به‌طور کلی، دختران حدود دو سال زودتر از پسران بالغ می‌شوند. نژاد، آب‌وهوا، وراثت، نوع تغذیه، شرایط فرهنگی، روابط عاطفی و اجتماعی موجب می‌شود که سن بلوغ در دختران تغییر پیدا کند.[۴]
نخستین نشانه شروع بلوغ در دختران، قاعدگی است که معمولاً از نه تا هجده‌سالگی و زمانی که وزنِ دختران تقریباً به ۵۰ کیلوگرم رسید (دخترانِ بسیار لاغر دیرتر قاعده می‌شوند) آغاز می‌شود. به‌طور متوسط دختران برای نخستین بار در سن سیزده‌سالگی دچار عادت ماهیانه یا قاعدگی می‌شوند.[۵]
در دختران بعد از بالغ شدن هیپوفیز شروع به ترشح هورمون‌هایی می‌کند که تخمدان‌ها را برای تولید هورمون‌های جنسی زنانه یعنی استروژن و پروژسترون، تحریک می‌کنند. این هورمون‌ها باعث ایجاد تغییرات فیزیکی از جمله بزرگی پستانها و لگن و رشد موهای عانه و زیر بغل می‌شوند و به دنبال آن، تخمک‌گذاری و قاعدگی را تحریک می‌کنند.[۳]
از نظر جسمی، با رشد استخوان‌ها و عضلات بدن به ویژه استخوان لگن و نیز به‌دلیل رشد پستانها، جهش بلوغ در دختران به سرعت و در مدتی کوتاه قابل مشاهده است. افزایش قد معمولاً تا هجده‌سالگی ادامه می‌یابد.[۱]
افزایش ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون از عوامل بروز این تغییرات است:
نشانه‌های بلوغ یا صفات ثانویه جنسی دختران عبارت‌اند از:
- قاعدگی
- رشد پستانها
- رویش مو در اطراف اندام‌های تناسلی
- رویش موی زیر بغل
- زنانه شدن صدا
- افزایش و توزیع چربی در بدن
نشانه‌های مشترک بلوغ[ویرایش]
برخی نشانه‌های بلوغ در دختران و پسران هر دو دیده می‌شود:
- افزایش قد
- افزایش وزن
- رویش موی زیر بغل
- رویش موی در نواحی شرمگاهی
- تمایل به جنس مکمل
- افزایش ترشح غدد پوستی و بوی بدن
انواع بلوغ[ویرایش]
- بلوغ جسمانی یا تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی در بدن کودک: بلوغ جسمانی معمولاً نخستین بلوغ است.
- بلوغ روانی: تغییرات روان‌شناختی و شخصیتی در سنین نوجوانی و جوانی که باعث گذار از کودکی به بزرگ‌سالی می‌شود.
- بلوغ اجتماعی: تکمیل و مشخص شدن جایگاه اجتماعی فرد در جامعه و کارکرد وی.
- بلوغ هیجانی: سنی که در آن فرد توانایی کنترل هیجانات و احساسات خود را پیدا می‌کند.[۶]