انواع محلولهای تزریقی کاربرد و مصارف محلولهای تزریقی مبتنی بر دو اصل مهم است:
ترکیبات شیمیایی اسمولاریته محلول(غلظت اسمزی)
در هنگام پرفوزیون محلولهای تزریقی بایستی این دو اصل مهم را در نظر داشت.
الف ) ترکیبات شیمیایی
مهمترین این ترکیبات عبارتند از:
محلولهایی که فقط مواد قندی دارندسرم قندی دکستروز 5% ، سرم قندی 10% ،سرم قندی 20%
محلولهایی که دارای مواد قندی و الکترولیت هستند سرم - ، سرم دکستروز سالین5% ، سرم -
محلولهایی که فقط حاوی الکترولیت هستندسرم نرمال سالین ، سرم دارو ، سرم لاکتات رینگر
محلولهای جایگزین پلاسما : هماکسل ، ژلوفوژین
محلولهای دارای مواد قلیایی ( بیکربنات سدیم ، محلول مولار)
محلولهای تغذیه ای پارانترال: که دارای اسیدهای آمینه ،مواد قندی و چربی هستند مانند اینترالیپید
ب) اسمولاریته (غلظت اسیدی)نزدیک به 70% وزن آدمی را آب و الکترولیتهای مورد لزوم تشکیل میدهند که در قسمتهای مختلف بدن قرار دارند. غلظت اسمزی داخل و خارج سلول تقریبا با هم مساوی و حدود 280 تا 290 میلی اسمول در لیتر. محلولهای تزریقی باید ایزوتونیک باشند.
تقسیم بندی بر اساس اسمولاریته
الف) محلولهای هیپوتونیک
غلظت اسمزی آنها کمتر از قند خون است مثال : سرم دکستروز 25% آب مقطر خالص و ....چنانچه مقادیر زیادی از این محلولها پرفوزیون گردد به علت هیپوتونیک بودن جذب سلول کشته و منجر به همولیز گلبولهای قرمز و ترکیدن سلولهای دیگر می گردد.
ب) محلولهای ایزوتونیک
غلظت اسمزی آنها تقریبا معادل خون است مثال دکستروز 5% ، دکستروز سالین 5% ، 3/2 و 3/1 ، سرم رینگر
ج) محلولهای هیپرتونیک
غلظت اسمزی آنها بالاتراز خون است با تزریق آنها آب سلولی را به خود جذب کرده و از تورم سلولها می کاهند و مازاد آب سلولی را توسط دستگاه ادراری از بدن می راند ( درمان آدمهای مغزی ) اگر مصرف انها زباد باشد منجر به دهیدراتاسیون شدید می شود . مثال : دکستروز 10% ، : دکستروز20% ، مانیتول 20%
سرم قندي (دكستروز) 5%
سرم قندي دكستروز 5%قند و بقيه اب است دكستروزواتر به منظور k.v.o استفاده ميشود و كمك به دفع مواد زايد توسط كليه ها وتامين انرژي مورد نياز بدن استفاده ميشود.دكستروز 5% هيچ الكتروليتي ندارد زماني كه انسان نمي تواند به صورت خوراكي مايعات دريافت كند يا دچار افت قند خون است مصرف ميشود دكستروز را ميتوان در كنار سالين به عنوان منبع تامين انرژي در درمان اسهال به كار برد . گروه درماني اين سرم به عنوان جانشين شونده پلاسماي خون است تركيبات ان شامل دكستروز يا كلروسديم است افزاينده سريع الاثر حجم پلاسما اثر كلوييدي اسموتيك دارد كه مايعات را از فضاي بينابيني به داخل عروق كشيده وباعث افزايش حجم خون مي شود ودكستران 40% چسبندگي اريتروسيتها را كم كرده و باعث كاهش چگالي خون ميگردد در درمان كمكي شوك ناشي از خونريزي , سوختگي و جراحي به كار رفته ومقدار تجويز دارو بستگي به ميزان مايعات از دست رفته و غلظت خون دارد دكستران در موارد ادم ريوي وبيماران كليوي نبايد استفاده شود در دسته بندي دارويي , دكستروزها جزو كربوهيدراتها هستند ودر دسته بندي درماني تركيب غذايي محصول حاوي كالري و جا يگزين كننده حجم مايعات است.
موارد مصرف:جايگزين كردن مايعات و مكمل كالري در بيماران كه نمي توانند مصرف خوراكي كافي داشته باشند يا درانجام اين عمل محدوديت دارند در بزرگسالان و كودكان دوز دارو به نياز فرد به مايعات و كالري بستگي دارد انفوزيون محلول 2.5% يا 5% را به صورت محيطي و انفوزيون داخل وريدي محلول 10% يا 20% را در مواقعي كه نياز به مايع كمتر است, به صورت مركزي تجويز ميشود محلول 50% را براي درمان هيپو گليسمي ناشي از انسولين تجويز ميكنند. محلول 2.5% را براي درمان هيپوگليسمي در نوزادان يا اطفال بزرگتر مورد استفاده قرار ميدهند محلولهاي 10 تا 70 درصد معمولا با ديگر محلولها بويژه محلولهاي امينواسيدي مخلوط و رقيق و از طريق يك وريد مركزي تجويز ميشود. دكستروز يك منبع سريعا متابوليزه كالري و مايعات در بيماراني است كه جذب دهاني ناكافي دارند در هنگامي كه سطح گلوكز خون افزايش ميابد, دكستروز مي تواند از دست دادن پروتئين و نيتروژن بدن را كاهش دهد و رسوب گليكوژن را تسريع و از كتوز جلوگيري كند به شرطي كه به ميزان كافي تجويز شود.همچنين دكستروز ميتواند ديورز ايجاد كند دوزهاي دكستروز تزريقي تحت اثر اكسيداسيون به دي اكسيد كربن و اب تبديل ميشوند محلول 5% ايزوتونيك است و به صورت محيطي تجويز ميشود انفوزيونهاي دكستروز غليظ شده جذب كالري را افزايش ميدهند در حالي كه حجم مايع را زياد بالا نميبرند انها در صورت تجويز محيطي مي توانند تحريك كننده باشند محلولهاي با غلظت بيش از 10% فقط بايد از طريق سوند داخل وريد مركزي تجويز شوند.
موارد احتياط:در صورتي كه سطح گلوكز خون در بيماران با كوماي ديابتيك بيش از حد بالا باشد ,كنتراانديكه است .محلولهاي غليظ در بيماران با هموراژي داخل جمجمه يا داخل نخاعي ,در بيماران دهيدراته يا سندرم قطع مصرف الكل و در بيماران با دهيدراتاسيون شديد ,اتوري ,كوماي كبد يا سندرم سوئ جذب گلوكز, گالاكتوز نبايد مصرف شود .در بيماران با بيماريهاي قلبي يا ريوي ,هيپرتانسيون ,نارسايي كليه ,انسداد مجاري ادراري يا هيپوولمي بايد با احتياط مصرف شود . چنانچه تجمع بيش از حد مايع يا محلول در طول درمان رخ داد ,بايد وضعيت بيمار را ارزيابي كردويك درمان مناسب تصحيح كننده انجام داد .سرعت انفوزيون را كاهش و درصورت لزوم ,دوز انسولين را تنظيم كرد.
بايد از بزرگترين وريد محيطي در دسترس براي تزريق استفاده كرد و سوزن كاتتر را به خوبي در ان جاگذاري كرد .هر چند اگر محلول هيپرتونيك دكستروز از طريق وريد محيطي تزريق شود,شايد ترومبوز ايجاد كند ,بنابراين انرا از راه وريد مركزي تجويزمي كنيم .ازتجويز سريع بايد خودداري كرد چرا كه ممكن است ايجاد هيپر گليسمي ,سندرم هيپر اسمولار يا گليكوزوري كند. ممكن است اين دارو كاهش توليد وترشح انسولين از پانكراس ايجاد كند شايد براي پرهيز از اثرات ناخواسته روي توليد انسولين ,بيمار نياز به اضافه كردن انسولين از راه انفوزيون داشته باشد . پتاسيم بايد به محلول دكستروز اضافه و به بيماراني كه فعاليت كليوي طبيعي دارند و در حالت ناشتا هستند تجويز شود . به دقت بايد جذب ,دفع ,ووزن بدن را بويژه در بيماران با اختلال فعاليت كليوي تحت نظر قرار داد چنانچه حين درمان تجمع بيش از حد مايع يا محلول رخ داد وضعيت بيمار را بايد ارزيابي كرد ودرمان تصحيح كننده مناسب براي بيمار را انجام داد در صورت لزوم سرعت انفوزيون را كاهش ا دوز انسولين را بايد تنظيم كرد.
محلول دکستروز سالین ( سرم قندی نمکی ) :
این محلول تزریقی از نظر ترکیبات شیمیایی معادل سرم قندی 5% دارای گلوکز٬ همانند نرمال سالین 0.9 % حاوی کلرور سدیم است به عبارتی می توان گفت یک لیتر از محلول دکستروز سالین 5% حاوی ترکیب شیمیایی یک لیتر محلول دکستروز 5% (دارای 50 گرم گلوکز) و یک لیتر نرمال سالین ( 154 میلی اکی والان کلرور سدیم ) می باشد.
موارد مصرف:
o تامین انرژی٬ آب والکترولیتهای مورد نیاز در تغذیه پارنترال موقتی در بیمارانی که نمی توانند یا نباید تغذیه کنند.
o گاستروانتریت: علاوه بر تامین آب والکترولیتهای از دست رفته مقداری از انرژی بیماران در حال استراحت گوارشی تامین می گردد.
o مسمومیتها: به علت دارا بودن مواد قندی دیورز بیماران تشدید یافته وکلرور سدیم موجود در آن می تواند کلرور سدیم از دست رفته بیماران در اثر دیورز جبران کند.
o نکته: مصرف دکستروز سالین 5% به علت دارا بودن کلرور سدیم می تواند مختصری بر فشار خون بیافزاید.
موارد عدم مصرف: محدودیت تزریق این محلول با نرمال سالین و دکستروز 5% مشترک می باشد. بنابر این مصرف این محلول در بیماران ادماتو٬ تحت درمان با کورتون و دیابت ممنوع میباشد. عوارض حاصل از تزریق محلول دکستروز 5% و نرمال سالین به سراغ بیمار خواهد آمد .
سرم مانیتول20%:
سرم مانیتول جزو دیورتیک ها می باشد . مانیتول از نظر ترکیبات دارای 6 کربن در زنجیره خود می باشد که از ترکیب قند مانوز با الکل اشباع گردیده و فاقد ارزش غذایی می باشد. به همین جهت پس از انفوزیون ٬ 90% آن بدون تغییر از ادرار دفع شده و 10% بقیه وارد سلول شده و متابولیزه می گردد . محلول مانیتول پس از تزریق به علت داشتن اسمولاریته بالا بر اساس قانون اسمز مقداری از آب داخل سلول را به خارج سلول انتقال می دهد تا غلظت اسمزی در دو طرف داخل و خارج سلول یکنواخت گردد. بعد از این فرایند بر دیورز بیماران افزوده میشود و شروع اثر آن یک تا 2 ساعت پس از تزریق است . فشار مایع مغزی نخاعی و همچنین فشار داخل چشم 15 دقیقه پس از شروع انفوزیون کاهش می یابد.
موارد مصرف :
o کاهش فشار داخل جمجمه: در مواردی مثل تومورهای فضاگیر ٬ ضربه های مغزی٬ عفونتهای مغزی و هیپوکسی سلولهای مغز در اثر شوک و مسمومیت با گاز co2 ( که منجر به ادم مغزی می شود ) .
o کاهش فشار داخلی چشم در اختلالاتی مانند گلوکوم . همچنین قبل از اعمال جراحی روی چشم جهت کاهش موقت فشار داخلی چشم به منظور تسهیل اعمال جراحی و کاهش خطرات جراحی استفاده می شود.
o تشدید دیورز : از این خاصیت به منظور جلوگیری از رسوب هموگلوبین در لوله های ادراری و افزایش دفع هموگلوبین در بسیاری از اختلالات همولیتیک استفاده می شود.
o در بیمارانی که بدنبال شوک دچار کاهش موقتی جریان ادرار میگردند جهت تشدید دیورز به منظور جلوگیری از آسیب کلیوی
موارد منع مصرف:
· در هماتوم داخل جمجمه ( باعث آسیب در هومئوستازیز سلولهای مغزی شده و باعث عود خونریزی می شود )
· در نارسایی قلبی
· در بیماران دچار شوک هیپوولمیک (مثل خونریزی )
· در نارسایی کلیوی پیشرفته
· در اختلال آب و الکترولیت ( مثل گاستروانتریت )
· در احتقان ریوی
· در هیپرکالمی و هیپوناترمی با احتیاط مصرف شود
عوارض جانبی:سردرد و سرگیجه٬ افزایش دفع ادرار ٬ تهوع و اسستفراغ٬ کاهش فشار خون ٬ تب و تاکی کاردی ٬ خشکی غیر عادی دهان یا تشنگی شدید
نکات ویژه :
1)قبل از تزریق٬ مانیتول را از نظر داشتن بلور چک کنید و در صورت داشتن بلور باید در داخل آب گرم با دمای 50 درجه به مدت نیم ساعت گرم شود .
2)مانیتول در تمام بیماران به استثنای بیماران قلبی سریع تزریق می گردد( 30 تا 60 دقیقه).
3)کنترل دفع ادراری بیماران پس از انفوزیون مانیتول بسیار با اهمیت است. در صورت عدم ترشح ادرار حداقل به میزان 50 تا 300 سی سی در ساعت ٬ تزریق دوز بعدی مانیتول ممنوع است.
4)تزریق مانیتول و ترانسفوزیون خون با یک ست مشترک ممنوع است.
محلول تزريقي رينگر Ringer`s
اگر چه با انفوزيون محلولهاي قندي و نمكي و نرمال سالين، مقاديري از نيازهاي تغذيه اي و الكتروليتي ( موادقندي، آب،Na و Cl ) بيماران تامين مي گردد، اما در تزريق اين گونه محلولها با تشديد ديورز، به علت دفع پتاسيم از طريق ادرار، بيماران در خطر تهديد هيپوكالمي قرار مي گيرند.اما سرم رينگر علاوه بر دارا بودن NaCl به مقدار مشابه در سرم نرمال سالين حاوي مقاديري K+ و Ca++ با غلظت ايزوتونيك مي باشد. در واقع رينگر نرمال ساليني است كه مقاديري K+ وCa++ به آن اضافه شده است. از نظر غلظت اسمزي محلولي ايزوتونيك بوده ، اسمولاريته آن در حدود 210 ميلي اسمول در ليتر مي باشد. بنابراين با تزريق رينگر به همراه ساير محلولها مقاديري از پتاسيم مورد نياز بيماران N.P.O تامين مي گردد. غلبا ربنگر را محلولي متعادل شده يا نگه دارنده مي نامند. اگر فعاليت كليوي مختل نشده باشد (به طور جدي)، اين فراورده براي جايگزين كردن حجم مايع مناسب است. بدن نمي تواند پتاسيم موجود در اين محلول را دفع كند و ممكن است پتاسيم تا حد خطرناكي در بدن تجمع يابد مگر آنكه كليه فعل باشد، به اين دليل قبل از دادن آن بايد فعاليت كليه برقرار باشد.
تركيبات شيميايي :
Na+ = 14 mEq/lit
K+ = 4 mEq/lit
Ca++ = 4 mEq/lit
Cl- = 155 mEq/lit
موارد مصرف:
1-در جايگزيني الكتروليتهاي از دست رفته، در مواردي كه از دست دادن يون كلر بيشتر از يون سديم باشد، مانند گاستروآنتريت
2-در تغذيه پارانترال كوتاه مدت به همراه ساير محلولهاي تزريقي.
3- درمان دهيدراتاسيون ناشي از اسيدوز ديابتي.
4-در جايگزيني مايعات از دست رفته در خين عمل جراحي درصورت نبودن رينگرلاكتات محلول مناسبتري نسبت به ساير محلولهاي تزريقي است.
5- در شوك هيپوولوميك بر ساير محلولهاي قندي نمكي ارجحيت دارد.
6-به همراه ساير محلولها در سرم تراپي به منظور جلوگيري از هيپوكالمي به همراهمدرهاي تزريقي مانند فوروزمايد و ساير محلولهاي ديورتيك مانند مانيتول استفاده مي شود.
موارد منع مصرف: نارسايي كليوي
نكات لازم در تزريق رينگر:
1-در هنگام انفوزيون رينگر مانند ساير محلولهاي تزريقي كنترل تاريخ مصرف، تغيير رنگ و و جود هرگونه ذرات معلق لازم است. در صورت كدر بودن محلول بايد از مصرف آن خودداري كرد.
2-چون غلظت پتاسيم در رينگر جزئي است، سرعت انفوزيون بستگي به نياز بيمار دارد.
3- اضافه كردن پتاسيم هيپرتونيك به رينگر جهت درمان هيپوكالمي بلامانع است.
4-افزودن محلول هايپرتونيك بيكربنات سديم به داخل رينگر ممنوع است زيرا با كلسيم موجود در رينگر رسوب كربنات كلسيم ميدهد.
تذكر:
۱-رفع علائم كاهش آب بدن، بهبود فشار خون، بهبود غلظت خون و طبيعي شدن ميزان ادرار نشان دهنده تصحيح كاهش آب بدن ميباشد.
۲-در صورت وجود اسيدوز، رفع شدن آن با از بين رفتن تنفس بيش از حد مشخص مي شود.
۳-اين فرآورده ممكن است براي جبران كاهش پتاسيم بين سلولي كافي نباشد.
سرم رینگر لاکتات - RINGER LACTATE
این سرم الکترولیت و جانشین شونده پلاسما است. این سرم چند الکترولیتی است و شامل سدیم ، پتاسیم ، کلسیم ، کلر و لاکتات میباشد. رینگر لاکتات یک محلول یونی است که حجم خون را افزایش داده و تعادل آب و الکترولیتها را برقرار می‌سازد. یون لاکتات موجود در این فرآورده که به سرعت به یون بیکربنات متابولیزه میشود، در تنظیم تعادل اسید - باز دخالت دارد. این سرم برای جایگزینی مایعات و الکترولیتهای از دست رفته ، برقراری تعادل مجدد آب و الکترولیت بدن به خصوص قبل و پس از جراحی مصرف میشود.
مصرف در بارداري: مجاز
مصرف در شيردهي: مجاز
موارد مصرف: اختلال تعادل آب و الكتروليت ها ، اسيدوز و اسهال
نوع اثر: تبديل به بيكربنات
مکانيسم اثر: لاكتات در بدن به سرعت تبديل به بيكربنات ميشود
موارد منع مصرف: نارسايي كليه ، اسيدوز متابوليك و آلكالوز، نارسايي احتقاني قلب،هپاتیت
موارد احتياط: به صورت تزريق عضلاني مصرف نشود.
كلرو سديم 9%يا سرم نمك يا نرمال سالين يا سرم فيزيولوژي
الف-غير قابل تزريق ب-قابل تزريق
الف-سرم كلروسديم9%غير قابل تزريق كه به منظور شستشوي زخم ها ازجمله زخم بستر (به علت بي حركتي بدن ايجاد مي شود )(زخم بد سور)استفاده مي شود.
ب-سرم كلروسديم 9%قابل تزريق كه به منظور جبران كمبودحجم مايعات بدن ؛ جبران كمبود خمن و همچنين به عنوان بالا بردن فشار خون و به منظور حل كردن دارو به جاي آب مقطر وبه منظور شستشويزخم هااز اين سرم استفاده مي شود.
سرم اینترالیپید20%
این محلول تغذیه ای دارای 115گرم چربی از چربی های ضروری مثل اولئیک و پالمتیک می باشد که انفوزیون 500 سی سی از این محلول می تواند 300 کالری انرژی ایجاد کند.
موارد مصرف
بطور کلی آنهایی که از تغذیه گوارشی محدود هستند و همچنین در بیمارانی که عواملی باعث افزایش ترشح نوراپی نفرین می گردد.
موارد منع مصرف
1) در اختلالات متابولیسم چربی ها
2)در بیمارانی که اختلالات انعقادی دارند ،بیماریهای شدید ریوی، نارسایی کلیوی
عوارض
مهم ترین عارضه شوک آنافیلاکسی است که با علایم متعددی مثل دردسینه،تهوع،استفراق،افزایش درجه حرارت،برافروختگی صورت،تعریق،گیجی و خواب آلودگی همراه است
نکته قابل توجه:
مصرف امولسیونهای چربی دار با سایر محلولهای حاوی اسیدهای آمینه ممنوع است.
سرم -
این محلول تزریقی شامل نرمال سالین و از حجم خود را شامل دکستروز 5% است که محلول ایزوتونیک است.
موارد مصرف
1)این محلول به علت داشتن قند و کلروسدیم کمتر نسبت به دکستروزسالین 5% در بیماران دیابتی کاربرد دارند.
2)با انفوزیون این محلول در حین عمل جراحی به خصوص برای اطفال از خطر احتیاج سدیم مصون خواهند بود.
3)از این محلول به منظور تامین آب و الکترولیت موردنیاز در بیمارانی که نارسایی کلیوی،کبدی و قلبی دارند می توان با احتیاط مصرف کرد.
نکات لازم
1)نکات لازم برای دکستروز سالین 5% برای این سرم مورد توجه قرار گیرد.
2)چون این محلول ممکن است برای بیمارانی که نارسایی کلیوی،کبدی و قلبی دارند استفاده گردد قبل و درحین انفوزیون،فشار خون بیماران کنترل گردد چون هایپوتانسیون در حین انفوزیون می تواند موجب احتباس مایعات و سدیم شودکه در این صورت بهتر است از ادامه ی انفوزیون خودداری و از محلولهای قندی هیپرتونیک(دکستروز10%) استفاده کرد.
توجه:
احتباس سدیم منجر به ادم حاد ریوی نیز می شود.
+ نوشته شده در یکشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۱ ساعت 10:16 توسط جواد وطنخواه علمداری |