کمک به خروج جوجه از تخم در زمان هچ
رویه جوجه کشی از تخم های نطفه دار به طریق مصنوعی و با استفاده از دستگاه جوجه کشی بسیار حساس میباشد. در حین جوجه کشی از پرنده های مختلف ممکن است شرایط مختلفی برای تخم ها و جوجه ها پیش آید و باعث تلف شدن آنها شود. یکی از این موارد که در زمان هچ جوجه ها بیشتر اتفاق می افتد، عدم خروج به موقع جوجه ها از تخم میباشد.
به طور کلی حداقل 2 درصد از جوجه ها در زمان هچ قادر به خروج از تخم نیستند. در این شرایط با وجود اینکه جوجه به تخم نوک زده و آن را شکافته است اما به دلایل مختلف قادر به خروج از آن نیست.
در این نوشته ابتدا به بررسی عواملی پرداخته ایم که مانع هچ کامل جوجه ها میشوند، سپس در خصوص کمک نمودن به هچ جوجه ها، راهکارها و نکات ضروری را شرح داده ایم. پیشنهاد میشود برای دست یابی به راندمان های بالا با دستگاه جوجه کشی خواندن این مقاله را از دست ندهید.
دلایل خارج نشدن جوجه ها در زمان هچ
در جوجه کشی از پرنده های مختلف، در زمان هچر (3 الی 5 روز پایانی) جوجه ها شروع به نوک زدن و خارج شدن از تخم می نمایند. اما در برخی موارد جوجه داخل تخم موفق نمی شود تخم را بشکند و از آن خارج شود. فاکتورهای مختلفی می تواند منجر به چنین مشکلاتی در جوجه کشی شود. از مهمترین عواملی که در زمان هچ باعث مرگ جوجه ها میشود می توان به موارد زیر اشاره نمود:
کهنه بودن تخم نطفه دار:
از تخم های نطفه دار می بایست به موقع جوجه کشی شود. هر چقدر که تخم های نطفه دار مدت زمان بیشتری نگه داری و انبار شوند، از قدرت نطفه درون تخم کاسته میشود. تخم های نطفه دار حداقل 24 الی 48 ساعت بعد از تخم گذاری پرنده ماده برای جوجه کشی قابل استفاده می باشند.
همچنین حداکثر مدت زمان نگه داری تخم های نطفه دار برای جوجه کشی 10 روز میباشد. بعد از گذشت یک هفته، تخم های نطفه دار به تدریج ضعیف شده که شدت این آسیب پس از گذشت دو هفته به اوج خود می رسد و دیگر آن تخم به جوجه تبدیل نمیشود. به هنگام جوجه کشی از تخم های نطفه دار کهنه، جوجه تا مرحله هچ نیز رشد می کند.
در زمان هچ جوجه ها به انرژی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند از تخم خارج شوند. اما متأسفانه جوجه های حاصل از تخم های نطفه دار کهنه بسیار ضعیف بوده و توان و انرژی لازم برای شکستن تخم را ندارد و در داخل تخم خفه میشوند. هر چند برخی از آنها حتی به مرحله هچ هم نمی رسند و به صورت ناقص درون تخم رشد نموده و سپس تلف میشوند.
ضعیف بودن تخم نطفه دار
همان طور که ذکر شد در زمان هچ جوجه ها انرژی بیشتری صرف شکستن و خروج از تخم می نمایند. حال اگر نطفه درون تخم ضعیف باشد، جوجه حاصل از آن نیز ضعیف خواهد بود. ضعیف بودن تخم نطفه دار بیشتر به کیفیت خوراک و تعداد خروس های موجود در گله و یا ضدعفونی نبودن تخم ها و دستگاه جوجه کشی بستگی دارد. هر چقدر تغذیه مرغ ها و خروس ها بهتر باشد، قدرت باروری و نرخ نطفه دار بودن تخم ها نیز افزایش می یابد. برای تغذیه بهتر است که از همان ابتدا به غذای جوجه یک روزه و مرغ های بالغ توجه زیادی شود.
ضریب نر به ماده
در پرنده های سنگین وزن همچون غاز، اردک، بوقلمون و … معمولا درصد تخم های نطفه دار پایین تر از مرغ ها است. زیرا پرنده های سنگین وزن در برخی موارد نمی توانند به خوبی جفت گیری کنند. علاوه بر این در گله های پرورشی باید ضریب نر به ماده کاملا رعایت شود. بدین معنی که باید به تعداد کافی پرنده نر در بین گله وجود داشته باشد. اگر تعداد نر در بین گله کم باشد تمام پرنده های ماده موفق به جفت گیری نخواهند بود. همچنین کم بودن تعداد نر در بین گله های پرورشی باعث ضعف پرنده نر و کاهش کیفیت تخم های نطفه دار میگردد.
اگر تعداد نرها در بین ماده ها زیاد باشد، بین نرها نزاع و درگیری رخ میدهد. در پرورش مرغ محلی معمولا به ازای هر 8 الی 10 مرغ، یک خروس در بین گله رها میکنند. البته برخی پرورش دهندگان ضریب یک به سه و یا حداکثر یک به پنج (نسبت نر به ماده) را پیشنهاد میکنند. دقت داشته باشید که ضریب نر به ماده برای تمامی پرنده ها یکسان نیست.
بیماری های عفونی در پرنده تخم گذار
بیماری های عفونی همچون عفونت روده و سایر بیماری ها که اندام های تولید مثل پرنده ها را تحت تأثیر قرار می دهد بر کیفیت تخم نطفه دار نیز تأثیر گذار میباشد. اگر پرنده تخم گذار دچار عفونت روده ای باشد، تخم نطفه دار حاصل از آن ضعیف و کم کیفیت خواهد بود. جوجه های حاصل از این تخم یا در نیمه راه تلف میشوند و یا در زمان هچ قادر به شکستن تخم و خارج شدن از آن نیستند. برای آشنایی با علائم و عوارض بیماری های مرغ مقاله بیماری های رایج در طیور را مطالعه کنید.
موقعیت نادرست
درست قبل از هچ، سر جوجه باید زیر بال راستش باشد چرا که در این موقعیت جوجه می تواند کیسه هوایی را سوراخ کند. جوجه ای که سرش زیر بال چپ یا بین پاهایش باشد، نمی تواند سرش را بچرخاند و از پوسته تخم خارج شود. مهمترین عواملی که باعث میشوند جوجه در داخل تخم در موقعیت نامناسبی قرار گیرد شامل: رطوبت بالا، کج بودن تخم در حالت عمودی، چرخش نامنظم و یا چرخش در زمان هچر می باشد.
موقعیت کیسه هوایی درون تخم
وقتی کیسه هوا در انتهای قسمت پهن تخم در موقعیت ضعیفی قرار گرفته باشد، جوجه فضای کافی برای چرخاندن سر خود و سوراخ نمودن تخم را ندارد. قرار گرفتن کیسه هوا در موعیت نامناسب و یا آسیب دیدن آن در اثر چرخش نادرست و یا چیدن تخم در حالت اشتباه می باشد. اگر شانه جوجه کشی دستگاه از نوع سنتی است قسمت نوک تیز تخم نباید رو به بالا باشد.
رطوبت کم
در مقاطع پایانی جوجه کشی و در دوران هچر معمولا میزان رطوبت نسبت به ایام ستر 10 درصد افزایش پیدا میکند. افزایش بیش از حد رطوبت باعث خفگی جوجه ها در این زمان میشود. حال اگر میزان رطوبت پایین باشد، غشاء داخلی پوسته تخم خشک شده و جوجه به آن می چسبد. در نتیجه جوجه نمی تواند آزادانه در داخل تخم حرکت کند و از شکستن تخم عاجز می ماند.
مشکلات ژنتیکی
در برخی موارد ممکن است میزان دما، رطوبت، عمل چرخش و اکسیژن رسانی در طول جوجه کشی به درستی کنترل شوند و تخم نطفه دار نیز کیفیت مطلوب را داشته باشد ولی باز هم جوجه در زمان هچ توان خروج از تخم را نداشته باشد. در این مواقع احتمال دارد که جوجه دچار ناهنجاری های مشکلات فیزیکی شده باشد.
ناهنجاری های ژنتیکی در نسل های مختلف می تواند به جوجه ها منتقل شوند. از این نوع ناهنجاری ها می توان به کج بودن پاها، گردن، چسپبندگی نوک و … اشاره کرد. در این صورت جوجه شرایط مناسب برای خروج از تخم را نخواهد داشت و احتمال خفگی آن بسیار بالا خواهد بود. هر چند اگر جوجه در این حالت از تخم خارج شود، ناهنجاری های ژنتیکی با رشد جوجه تشدید گرفته و مشکلات فراوانی ایجاد میکند.
ضخیم بودن بیش از حد پوسته تخم
برای تشکیل پوسته تخم در اندام تخم گذاری مرغ و یا هر پرنده ماده، نیاز به کلسیم میباشد. کمبود کلسیم باعث تولید تخم هایی با پوسته نازک و بسیار شکننده خواهد شد. همچنین دریافت بیش از حد کلسیم نیز منجر به ضخیم شدن و سفت شدن بیش از حد پوسته تخم میگردد. اگر در جوجه کشی پوسته تخم بیش از حد سفت و ضخیم باشد، جوجه توان شکستن تخم را نخواهد داشت.
باز نمودن درب دستگاه در زمان هچ جوجه ها
برخی از پرورش دهندگان از روی کنجکاوی در زمان هچ درب دستگاه جوجه کشی را باز می کنند. لازم به ذکر است که دوره هچر در جوجه کشی حساسیت بسیار بیشتری نسبت به زمان ستر دارد. باز نمودن درب دستگاه در این دوران باعث به هم خوردن تنظیمات دما و رطوبت دستگاه میشود. همچنین در اثر باز شدن درب دستگاه، سطح تخم ها آهکی و سفت و خشک میشود.
بنابراین در ایام هچر درب دستگاه نباید باز شود. ممکن است برای خارج نمودن جوجه ها متولد شده اقدام به انجام این کار شود. ولی در نظر داشته باشید که حداقل تا 24 ساعت نباید جوجه متولد شده از داخل دستگاه خارج شود.
چه زمان باید به خروج جوجه از تخم کمک نمود؟
اگر تحت هر شرایطی جوجه ها تخم را نوک زده باشند ولی قادر به شکستن آن نیستند می توان به خروج جوجه از تخم کمک نمود. البته برای اقدام به این عمل حداقل 20 ساعت باید از زمان نوک زنی تخم گذشته باشد. بعد از این زمان می توان به نرمی پوسته تخم اطراف کیسه هوایی را برداشت. اگر در حین انجام این کار خون مشاهده نمودید کمی صبر کنید. کیسه هوایی اطراف جوجه باید کاملا خشک شده باشد و رگ های آن بسته شده باشند. در غیر اینصورت جداکردن جوجه از این پوسته باعث زخمی شدن و خون ریزی خواهد شد.
شاید نیاز باشد تا کمی رطوبت پوسته تخم را افزایش دهید. دقت نمایید که در اثر انجام این کار جوجه داخل تخم خفه نشود. در زمان برداشتن پوسته تخم، به هیچ عنوان عجله نکنید. پوسته باید به آرامی و با صبر و حوصله جدا شود. در ضمن هرجا لازم است و یا رگ خونی بسته نشده مشاهده نمودید، باید صبر کنید.
بیشتر پرورش دهندگان برای اطمینان از شرایط بهینه و مطلوب در داخل دستگاه جوجه کشی، تمام سعی و تلاش خود را می کنند و سپس اجازه می دهند جوجه ها خود به خود از تخم خارج شوند. در اصل اگر جوجه به اندازه کافی قوی باشد، به خودی خود از تخم خارج خواهد شد و به خوبی رشد می کند. اما جوجه های ضعیف حتی پس از تولد نیز با مشکلات زیادی مواجه میشوند.
