همه ما دوستدارِ سگی با تربیت و رام هستیم، که همواره مطیع ما باشد؛ چرا که در نگاه اول آن‌چه توجه انسان را جلب می نماید میزان فرمان‌برداری و تربیت سگ می‌باشد گاهی اوقات در نظر اول سگ هایی را می‌بینیم که در عین حال داشتن اصالت نژادی، فاقد تربیت لازم بوده که در این صورت در نهایت جذابیت خویش را از دست می‌دهند و این در حالی است که ممکن است برخی سگ ها خلوص نژادی کمتری داشته باشند اما آن چنان فرمان‌پذیر و آموزش دیده باشند که آدمی از مشاهده حرکات و رفتارهای آن احساس تعجب نماید و البته نتیجه آموزش خوب و مبتنی بر اصول علمی نیز چیزی جز درک متقابل سگ و مربی در عمل نخواهد بود، اینجاست که تربیت سگ امری ضروری می‌نماید.
سرفصل آموزش دستورات برای تربیت و آموزش سگ یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل تربیت سگ بوده و مربیانی کارآزموده، صبور، ریزبین را می‌طلبد که بتوانند فلسفه دستورات را آنگونه که باید باشد عملی نمایند. فلسفه دستورات و تربیت سگ در مصادیق زیر نمود عینی یافته و عملی می‌شوند:
فرمان پذیر نمودن و تربیت صحیح سگ، بهره‌گیری اصولی از سگ در راستای اهداف مورد نظر مربی یا صاحبش، اصلاح ناهنجاری های رفتاری، افزایش سطح اعتماد سگ به مربی تا حد اجرای بی چون و چرای دستورات و اطمینان و اعتماد متقابل صاحب حیوان به سگ به لحاظ عدم انجام رفتارهای ناخوشایند در مکان‌های عمومی و بین افراد جامعه و حتی در میان سایر سگ‌ها و این مهم محقق نمی‌گردد مگر با توجه علمی و کارشناسانه به پیش شرط‌های آموزش دستورات زیر برای تربیت سگ که به آن ها اشاره می‌شود:
دستورات طبقه‌بندی شده بوده و آموزش آن ها برای تربیت سگ از آسان به سخت انجام می پذیرد. بدین صورت که ابتدا فرامین آسان به سگ ارائه شده و سپس با پیشرفت تدریجی کار بقیه فرامین به طور کم فشار عرضه می‌شوند.
در طول دوره تربیت سگ به صورت تخصصی که به منظورهای مختلف نظیر جستجو و نجات، موادیابی، راهنما، ردیابی، محافظ(نگهبان)، رهایی گروگان، کنترل اغتشاشات انجام می‌گیرد. آموزش دستورات در اواخر دوره و پس از طی دوره آموزش تخصصی سگ شروع می‌گردد و آغاز نمودن آموزش دستورات در ابتدای کار صحیح نمی‌باشد.
حسب تشخیص مربی و یا صاحب سگ دستورات به طور روزانه و یا یک روز در میان تمرین داده می‌شود چون شرایط فیزیکی سگ، حالات روانی و رفتاری، شرایط آب و هوایی، ژنتیک سگ شامل هوش، استانداردهای کیفی و رفتاری و فتوتیپ بر این موضوع تأثیرات عمده‌ای می‌گذارند.
مدت زمان تمرین برای دستورات در طول روز ده دقیقه و حداکثر پانزده دقیقه می‌باشند و تمرینات بیشتر مجاز نمی‌باشد چون اولاً سبب بی‌حوصلگی و خستگی زیاد سگ گردیده و ثانیاً با ساختار فیزیولوژیک و ذهنی سگ سازگاری لازم را ندارد.
ارائه فرامین بایستی در بهترین و شاداب‌ترین لحظات سگ که در حالت آرام و طبیعی خود قرار دارد صورت پذیرد و مربی یا صاحب سگ نیز در وضعیت روحی مطلوبی باشد و اگر چنان چه صاحب سگ در زمان ارائه دستورات در حالت طبیعی نباشد (مثلاً خشمگین، عصبی، افسرده و…) نتیجه مطلوب حاصل نمی شود و سگ نیز باید در حالت آرام، بدون استرس و ترس باشد و مکان تمرین نیز از عوامل و افراد تحریک کننده نظیر سگ‌های غریبه، مواد غذایی و… دور باشد، البته این شاخص ها بیشتر در مراحل اولیه تأثیرگذار بوده و در مراحل تکمیلی و تخصصی چندان مهم نمی‌باشد چون سگ فرمان بر شده و بدون دستور صاحبش رفتار خاصی انجام نمی‌دهد.
مربی در حین آموزش باید از حرکات ضد و نقیض قویاً پرهیز نماید و با رفتار ناصحیح خویش سگ را گیج ننماید. در این صورت که رفتار مربی در مقابل سگ در زمان آموزش و تمرین از یک اصول ثابت پیروی نموده تا باعث سردرگمی و بی اعتمادی سگ به صاحبش نشود.
اصل بر این است که در زمان ارائه دستورات، مربی کاملاً بر روی سگش تمرکز داشته باشد تا سگ نیز به سوی مربی و یا صاحب خویش معطوف گردد تا نتیجه مورد انتظار حاصل شود، مربی باید در مراحل اولیه آموزش از عواملی که سبب از بین رفتن تمرکز سگ و خودش می‌گردد نظیر صدای موبایل و سر و صدای زاید و شوخی با اطرافیان در صورت حضور در محل تمرین قویاً پرهیز نماید.
در حین آموزش باید از تعدد دستورات پرهیز نمود یعنی نباید در یک جلسه تمرینی (زمان ۱۰ دقیقه) دو یا چند دستور را هم زمان به سگ ارائه داد چون سبب درگیری ذهنی و استرس سگ شده و او را از انجام صحیح دستور باز می دارد و در دفعات بعد نیز قطعاً شاهد تأثیر سوء آن خواهیم بود و در نهایت نیز اصلاح فرامین کاری بس دشوار خواهد بود.
جهت پیشرفت کار بهتر است پس از انجام درست دستور به وسیله سگ با تکه ای از کروکت یا خوردنی دیگر به عنوان جایزه او را مورد تشویق قرار داد این امر به خصوص در مراحل اولیه تأثیر بسزایی در روحیه و توان انجام دستورات به وسیله سگ خواهد داشت. به بیانی دیگر استفاده از سیستم های تشویقی در کلیه مراحل تربیتی سگ در ارتقاء عملکرد او نتایج رضایت بخشی را نصیب صاحبش می نماید.
زمان ارایه و تمرین فرامین با سگ باید در لحظه ها و ساعات مشخصی از طول روز انجام گیرد تا سگ به تدریج آمادگی لازم را جهت اجرای آن ها در شرایط آب و هوایی سخت تر و متفاوت تر کسب نماید. مثلاً در ابتدای کار بهتر است آموزش در یک مکان آرام و خلوت در ساعات خنک روز انجام گیرد تا در یک مکان شلوغ و گرم که سبب افت بازده کار گردد.
در زمان تمرین و آموزش از به کار بردن کلمات رکیک و صدای خشن و رفتار تند در قبال حیوان پرهیز نمایید چرا که به طور یقین سبب بی علاقگی سگ نسبت به دستورات شما گردیده و از آن ها پیروی نخواهد نمود. صرفاً استفاده از صدای قاطع و جدی و نه جیغ و داد و بهره گیری از حالت تهدید استفاده از زنجیر شوک و در نهایت ریز شوک در مواقع خاص کفایت می نماید.
فرامین و دستورات در سگ در دو مرحله پایه ای و تخصصی آموزش داده می شوند که دستورات پایه ای عبارتند از: خوابیدن، نشستن، بلندشدن، آمدن، ماندن، رفتن
دستورات تخصصی نیز عبارتند از: حمله کردن، ول کردن، نخوردن، خوردن، پارس کردن، پارس نکردن می باشند.
آنگونه که برخی می گویند مقوله تربیت سگ آن اندازه هم سخت و پیچیده نمی باشد لیکن نکته کلیدی دراین میان آن است که این کار نیاز به افرادی توانا، خلاق و پرحوصله دارد که به لحاظ روانی نیز در حد بالایی از سلامت فکری و جسمی قرار دارند.
شاید در نگاه اول این موضوع عجیب و نامانوس به نظر آید اما حقیفت مطلب این است که مربیانی موفق اند که دارای شخصیت سالم با افکار هوشمندانه باشند چرا که سگ ها به صاحبانشان می روند و این موضوعی است که در تربیت سگ و حتی سایر حیوانات یک نکته اساسی محسوب می شود، بنابراین نتیجه ای که حاصل می شود توضیح این نکته است که تربیت حیوانات در عین سختی، صورت آسانی نیز دارد و توجه به جنبه های مختلف آن مربی را در این مسیر یاری نموده و بهتر به سر منزل مقصود که همان تربیت موجودی گوش به فرمان و دستور پذیراست می رساند.
درادامه سعی نموده ام که برخی اصول تربیتی سگ را به گونه ای که برای عموم مخاطبان و خوانندگان مفید و پرثمر باشد بیان نمایم به این امید که به سهم خویش توانسته باشم گامی هر چند کوچک در مسیر احترام به مخلوقات خداوند متعال بردارم.
تاثیر روانشناسی سگ در آموزش
سگ‌ها همواره به صفاتی از قبیل صداقت، مهربانی، وفاداری و انس به صاحبانشان مشهورند و حتی تا حد مرگ نیز برای صاحبان خویش همت می‌گمارند، رشد مناسب مغز متناسب با جثه‌اش او را بسیار باهوش نموده است و دقیقاً به این خاطر است که اگر یک سگ مورد تربیت اصولی قرار بگیرد به راحتی منظور صاحبش را در هر موقعیت زمانی و مکانی فهمیده و فوراً پاسخ مناسب را خواهد داد.
این موضوع در تربیت سگ‌های پلیس و جنگ آن اندازه مهم است که با جان مربی و سگ به طور توأمان سرو کار دارد و این مطلب اهمیت آموزش اشاره‌ای در سگ‌های پلیس را بیشتر نمایان می‌کند که باید مورد توجه دقیق و کارشناسانه قرار بگیرد بنابراین یک مربی صرفاً در پی آموزش حرکات فیزیکی به سگ نمی‌باشد و در حقیقت روان سگ را مورد مطالعه عملی قرار داده و آن را در راستای اهداف خویش باز تعریف می‌نماید و چنانچه بتواند روان و مغز سگ را با تکنیک‌هایی از قبیل شرطی کردن، ایجاد اطمینان و اعتماد به نفس و اطاعت محض سازگار نماید در این صورت او توانسته است سگش را روانکاوانه مورد تربیت قرار دهد.
تاثیر رفتار شناسی سگ در تربیت و آموزش
مربی توانمند کسی است که بتواند عکس‌العمل سگش را در مقابل رخدادها پیش بینی نموده و به خوبی آن را تجزیه و تحلیل نماید (اصل عمل و عکس العمل)، مثلاً او باید بداند که وقتی سگ در میان جمعی از سایر حیوانات و یا انسان‌ها به طور متمادی خمیازه می‌کشد این حرکت به چه معناست و یا قادر به تحلیل حرکات دم سگ در حالات مختلف باشد و همین طور توانایی بررسی نوع پارس‌های سگ در شرایط متفاوت زمانی و مکانی را دارا باشد.
البته در این میان توجه به خود رفتارهای مربی نیز حایز اهمیت ویژه‌ای است، اینکه آیا رفتار مربی در رفتار سگش همراه با صلابت و مشی ثابت و عادلانه است و یا در تعارض با یکدیگر بوده و برای سگ گیج‌کننده می باشد و چنانچه حرکات مربی توام با اعتماد به نفس و تابعی از اصول برخورد با سگ به طور عملی و روانکاوانه باشد در عرصه عمل برخی رفتارهای نامناسب سگ نظیر پارس های نابجا، نافرمانی های ناخواسته و پریدن سگ به روی مربی و… خود به خود رفع خواهد گردید.
اصل رفتار گله‌ای در آموزش و تربیت سگ
همانگونه که در یک گله از سگ‌ها قویترین و باهوش‌ترین آنها رئیس گله است و سایر سگ‌ها از او اطاعت محض می‌نمایند و در صورت عدم اطاعت مورد بی مهری و یا حتی تنبیه او قرار می‌گیرند یک مربی نیز در همه حال باید نقش همان رئیس گله را برای سگش ایفا نماید و با رفتارهای عادلانه و متعادل و نه گیج‌کننده و متضاد، حیوان را تحت امر خویش نگه دارد که این همان اصل رفتار گله‌ای است.
البته از این اصل به نام اصل غالب و مغلوبی نیز یاد می‌شود که این نیز همان مفهوم را دارا می‌باشد که صاحب سگ نقش غالب را ایفا نموده و سگ مغلوب او می‌باشد، نکته اساسی در این اصل پرهیز از بکارگیری خشونت و تنبیه فیزیکی علیه سگ می‌باشد چرا که این دو فاکتور نقش بسیار مخرب و ویرانگری بر روی شخصیت و روان حیوان دارد و اساساً نشان از ضعف اساسی خود مربی است.
نمود عینی غلبه سگ بر مربی چرخیدن سگ به دور مربی بدون تبعیت از او می‌باشد که در امر رفتارشناسی سگ حتماً باید مورد توجه قرار بگیرد به طور مثال رئیس گله اعضا را به خاطر یک حرکت اشتباه طرد نمی‌نماید ولی در عین حال از آن چشم‌پوشی هم نمی‌کند، بلکه با برخی حرکات و رفتارها نظیر بی‌مهری اعضا را وادار به ترک اشتباه خویش می‌نماید که اجرای این نقش در عمل به عهده مربی یا صاحب سگ می‌باشد.
نکات مهم در رابطه با رفتارهای غریزی سگ
هرگز و تحت هیچ شرایطی در قبال رفتارهای غریزی و ذاتی سگتان جبهه گیری نکنید، لیکن سعی نمایید به برخی رفتارهای غریزی نامطلوب سگ جهت‌دهی نموده و با مهار نمودن آنها در راستای اهداف خویش، آنها را کنترل نمایید توجه به این موضوع همراه با برخورد صحیح با حیوان، او را به تدریج مقید می‌نماید و در غیر این صورت مربی عصبانی شده و سگ نیز سر ناسازگاری و لجاجت را با صاحب خویش خواهد گرفت، در واقع این اصل رفتارهای ذاتی سگ را در راستای اهداف مربی همسان نموده و باز تعریف می‌نماید و نگاه عمیق به این موضوع پیشبرد اهداف تربیتی مربی را در پی خواهد داشت.
اهمیت تشویق و تنبیه در تربیت و آموزش سگ
به جرأت می‌توان گفت که این اصل نقشی ویژه و اساسی هم در مرحله آموزش و هم پس از آن تا پایان عمر سگ ایفا می‌نماید، به گونه‌ای که یک مربی توانمند بر اهمیت تکه‌ای از گوشت یا بیسکویت به عنوان جایزه‌ای تشویقی در فرآیند آموزشی سگ واقف است و به خوبی می داند که در قبال کارهای مورد انتظار از حیوان باید در همان زمان و مکان او را مورد تشویق قرار دهد و یا بر اهمیت پرهیز از عصبانیت و خشونت و تنبیهات فیزیکی، احاطه لازم را دارد، نکته کلیدی در این میان تشخیص زمان صحیح تشویق و تنبیه از طریق صدا می‌باشد که نباید آن را از نظر دور دانست.
تاثیر ژنتیک بر تربیت و آموزش سگ
انتخاب نوع نژاد سگ از همان آغاز پایه‌گذار تربیت اصولی و منطقی سگ بوده، و در مراحل تربیت تخصصی او نیز نقش به سزایی ایفا می‌نماید، انتخاب توله‌ای با ژنوتیپ (ژنی- خونی) و فونوتیپ (ظاهر سگ) خالص‌تر مثل این خواهد بود که شما فردی با بهره هوشی بالا را برای همراهی و دوستی خود برگزیده‌اید و در نتیجه مراحل تربیتی سگ به طور روان‌تری طی خواهد گردید، بنابراین همسو نمودن اهداف تربیتی و انتخاب نژادی اصیل با خلوص ژنتیکی بالا بازده کار را بالا خواهد برد اما بایستی این نکته را به خاطر سپرد که ژنتیک سگ قابل تغییر نبوده و این موضوع مربوط به ساختار ژنی- خونی حیوان می‌باشد.
برخی منابع: چگونه سگمان را آموزش دهیم؟ . آموزش و تربیت سگ