1. در انتخاب موضوع تحقیق چه مواردی باید مد نظر قرار گیرد؟
علاقه پژوهشگر:
موضوع باید مورد علاقه پژوهشگر باشد. زیرا فرایند پژوهش علمی مستلزم صرف
وقت، کوشش مستمر دقت ریزبینانه و قدرت تحمل بسیار است. از این رو در صورتی
که پژوهش مورد علاقه پژوهشگر باشد، تحمل شداید مذکور بر وی آسان شده و با
انگیزه‌ی بیشتری با مشکلات فرایند پژوهش روبرو می‌شود.
بدیع بودن:
موضوع پژوهش باید چنان انتخاب شود که به حل مشکل یا کاهش آن منجر شده و
مشمول دوباره کاری غیرقابل دفاع نباشد. تکرار یک پژوهش، که از هر نظر
مشابه پژوهش‌های قبلی باشد، جز به منظور وارسی دقت پژوهشگر قبلی، نمی‌توان
توجیه کرد.
پژوهش پذیربودن: در باره‌ی برخی از موضوع‌ها مورد
نظر برای پژوهش، به واسطه ماهیت فلسفی و سیستم ارزشی زیربنایی آنها،
نمی‌توان با روش علمی به پژوهش پرداخت. مثلاً در مواردی که پژوهش محدود
نشده باشد یا آن که امکان انجام دادن تحقیق در فاصله زمانی مورد نظر برای
پژوهشگر فراهم نباشد. در چنین حالاتی انتخاب موضوع پژوهش قابل توجیه نیست.
اهمیت و اولویت:
این نکته باید مورد نظر باشد که با توجه به دانش قابل دسترسی در باره‌ی
موضوع تحقیق تا چه اندازه انجام دادن پژوهش جدید از اهمیت برخوردار است.
آیا اجرای تحقیق از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قابل توجیه می‌باشد؟
این نکته نیز مورد اهمیت است که یافته‌های تحقیق باید از اهمیت کافی
برخوردار باشد.
توانایی پژوهشگر: در انتخاب موضوع تحقیق،
پژوهشگر باید توانایی خود را مد نظر قرار دهد و بر پایه آن موضوع را
انتخاب کند. توانایی تخصصی پژوهشگر در صورت‌بندی مسئله تحقیق و انجام دادن
تحقیق نقش بسزایی دارد. فردی که به دانش زیربنایی زمینه مورد پژوهش تسلط
ندارد، به دشواری می‌تواند حتی به بیان موضوع مناسب تحقیق بپردازد و طرح
پژوهشی را تدوین کند و اجرا نماید.
منابع مادی: برای انجام
تحقیق باید نیروی انسانی، ابزار اندازه‌گیری، بودجه، تجهیزات و وسایل لازم
مادی را در دسترس داشته باشد. بنابراین پژوهشگر باید ابتدا از دسترسی به
منابع مادی یاد شده اطمینان حاصل کند و سپس به انتخاب موضوع بپردازد.
منابع اطلاعاتی:
در انتخاب موضوع باید به منابع اطلاعاتی دسترسی داشته باشد تا امکان
بازنگری پژوهش‌های قبلی و برسی پیشینه تحقیق فراهم شود. در غیر این صورت
باید به انتخاب موضوعی پرداخت که قبلاً در باره‌ی آن پژوهشی انجام نشده
است.
به صرفه بودن: در انتخاب زمینه‌ی تحقیق باید اطمینان حاصل
کرد که انجام دادن تحقیق در باره‌ی این موضوع، از جنبه‌ها‌ی علمی و نظری
مقرون به صرفه باشد و فواید آن بیشتر از هزینه‌های آن باشد.
2. گزاره‌های تحقیق را نام برده و هر کدام را به تفکیک توضیح دهید؟
گزاره‌های تحقیق شامل: هدف‌ها، فرضیه‌ها و سوالهای تحقیق است.
هدف‌ها:
در اجرای پژوهش‌های علمی پس از بیان مسئله تحقیق پژوهشگر قصد خود را به
صورت عملیاتی که از طریق مشاهده‌ی عینی قابل دستیابی است بیان می‌کند. در
برخی از پژوهش‌ها محقق به جای طرح سوالهای تحقیق به صورت پژوهشی یا
فرضیه، فقط به بیان هدف می‌پردازد. برای بیان هدف باید از یک فعل کنشی
استفاده کرد.
سوالهای تحقیق: مسئله تحقیق در مطالعات کیفی و
کمی می‌تواند به صورت سوال بیان شود. شکل سوالی بیان مسئله غالباً مرجع
است. زیرا ساده و مستقیم می‌باشد و از نظر سادگی هم محقق را برای ایجاد
طرحی که به سوال پاسخ دهد، هدایت می‌کند.
فرضیههای تحقیق:
فرضیه تحقیق حدس بخردانهای در باره سوال تحقیق، رابطه بین دو یا چند
متغیر است. فرضیه‌ها به صورت جمله اخباری بیان می‌شود و نشانگر نتایج مورد
انتظار است. یک فرضیه هیچ گاه اثبات یا ابطال نمی‌شود. بلکه بر اساس
دادههای بدست آمده، فقط تایید یا رد می‌شود. فرضیه‌ها به طور منطقی
محتملاند و شواهد تجربی محقق، وی را قادر می‌سازد که نتیجه بگیرد، نظر
احتمالی، صحیح و منطقی است. همچنین آزمون تجربی فرضیه هنگامی امکان دارد
که بتوان متغییرها را دستکاری، رده‌بندی و اندازه‌گیری کرد.
3. انواع سؤالات تحقیق را نام برده، توضیح داده و فرضیه را تعریف کنید؟
انواع سوالات تحقیق شامل سوالات توصیفی، سوالات رابطه‌ای و سوالات تفاوتی است.
سوالات توصیفی:
از کلمه "چه می‌باشد"، "چیست" و "چگونه است" استفاده می‌شود. مثلاً طرز
تفکر دانش‌آموزان نسبت به مسائل سیاسی - اجتماعی چیست؟ در مطالعه
پدیده‌های پیچیده از سوالات توصیفی استفاده می‌شود.
سوالات رابطه‌ای: چگونه رابطهی دو یا چند متغیر مورد نظر قرار میگیرد. مثلاً چه رابطه‌ای بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی وجود دارد.
سوالات تفاوتی:
این سوالات با تفاوت سطوح متغیرها سر و کار دارد و معمولاً به شکل زیر
بیان می‌شود آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران پایهی پنجم تفاوتی
وجود دارد؟! در این نوع سوال، سوالات به صورت جهت‌دار بیان نمی‌شود، زیرا
سوالات پیش‌بینی هیچ‌گونه رابطه‌ای بین متغیرها نیست.
4. استدلال قیاسی و استقرایی چیست؟ و چه نقشی در فرایند تحقیق ایفا می‌کنند؟
استدلال قیاسی به شرح دقیق هدف‌ها می‌پردازد. پس از تعیین هدف‌ها برخی
فرضیات بنیادی و تعاریف کلیدی را بیان می‌کند و سپس محقق باید ساختار
منطقی لازم را بر مبنای فرضیات بنیادی و تعاریف، برای دستیابی به هدفهای
تعیین شده، ایجاد کند. یعنی حرکت از کل به جزء است.
در حالی که استقرا بر مشاهده و استنتاج و تعمیم بر اساس مشاهدات تاکید
دارد. حرکت از جزء به کل است. زیرا محقق بر اساس مشاهداتی محدود (نمونه)،
نتایج را به کل جامعه تعمیم می‌دهد.
سقراط و افلاطون قیاس‌گرا بودند یعنی اول کل پدیده باید شناخته شود. سپس
به جزء و اجزای آن توجه نمود، که در فرایند تحقیق موضوعاتی چون حقوق و
علوم سیاسی کاربرد دارد.
استقراء هم ابتدا توسط ارسطو بنیان نهاده شد، اول اجزا شناخته و سپس به کل نتیجه میرسیم.
روش تحقیق یک روش استقرایی است، یعنی مطالعه منظم و دقیق یک پدیده.
5. سازه، مفهوم و متغیر را تعریف نموده و رابطه بین آنها را توضیح دهید؟
مفهوم،
ذهنیتی از واقعیتها و رویدادهای قابل مشاهده است که معرف شباهتها یا
جنبه‌ها‌ی مشترک میان آنها است. مفاهیم واژههای انتزاعی است که برای توضیح
دادن و یا معنا دادن به تجربیاتمان از آنها استفاده میکنیم.
سازه:
برخی واژ‌ه‌ها مانند انگیزش، هوش، اضطراب، قابلیت اجتماعی که به صورت
مستقیم قابل مشاهده نیستند و در سطح بالایی از تجرید (انتزاع) قرار دارند،
سازه نامیده می‌شود. سازهها غالباً از نظریهها مشتق می‌شوند. مانند
قابلیت اجتماعی که یک سازه است.
متغیر عبارت است از: ویژگی‌های
واحد مورد مشاهده. متغیر، کمیتی است که می‌تواند از واحدی به واحد دیگر یا
از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر مقادیر مختلفی را اختیار کند. برای
بیان دقیق‌تر:
متغیر، نمادی است که اعداد یا ارزش‌ها به آن منتسب می‌شود.
رابطهی بین سازه، مفهوم و متغیر یک رابطهی منطقی یا تجربی است که دو
طرفه بوده. پس از انتخاب متغیرها که بر اساس پیشینه‌ی تحقیق انجام گرفته
است، فرضیه‌ها یا سوالهای تحقیق مشخص شده، سپس تعریف عملیاتی متغیرها
عرضه می‌شود مرحله بعد تصمیم‌گیری در باره چگونگی اندازه‌گیری، گروه‌بندی
یا دستکاری متغیرهاست.
6. انواع متغیر را بر اساس نقش آنها در تحقیق نام برده و هر کدام را با مثال توضیح دهید؟
در یک تحقیق علمی برای پاسخ دادن به سوالهای تحقیق و یا آزمون فرضیه‌ها
تشخیص متغیرها امری ضروری می‌باشد. متغیرها معمولاً از نظر نقش آنها
در تحقیق 5 دستهاند.
1- متغیر مستقل: یک ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد
از انتخاب، دخالت یا دستکاری شدن توسط محقق، مقادیری را میپذیرد تا
تأثیرش بر روی متغیر دیگر (متغیر وابسته) مشاهده شود. مثلاً محقق میخواهد
اثر دو نوع روش تدریس الف و ب را روی عملکرد ریاضی دانش‌آموزان کلاس پنجم
برسی کند. وی سوال زیر را مطرح می‌کند: آیا تفاوتی بین عملکرد ریاضی
دانش‌آموزان که با روش الف و ب آموزش دیده‌اند وجود داد؟ در این تحقیق روش
تدریس متغیر مستقل است تا تأثیرش بر عملکرد ریاضی (متغیر وابسته) مورد
مطالعه قرار گیرد. باید توجه داشت که تعداد و ماهیت متغیر مستقل در هر
تحقیق به مسئله تحقیق بستگی دارد.
2- متغیر وابسته: متغیری است که تغییرات آن تحت تأثیر متغیر
مستقل قرار میگیرد. یعنی متغیری است که نتایج حاصل از تغییرات متغیر
مستقل بر روی آن آزمایش می‌شود. مثلاً در بررسی شیوههای تشویق بر یادگیری
دانش‌آموزان، یادگیری متغیری وابسته است تا از تشویق بر آنها
اندازه‌گیری شود.
3- متغیر تعدیل کننده: متغیر کمی یا کیفی است که جهت یا میزان
رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثلاً در
بررسی شیوههای مختلف تشویق بر یادگیری دانش‌آموزان دختر و پسر، محقق
میخواهد تأثیر جنسیت را بر رابطه بین تشویق و یادگیری مورد مطالعه قرار
دهد. که اینجا جنسیت متغیر تعدیل کننده است.
4- متغیر کنترل: در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر
نمی‌توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد. بنابراین محقق اثر برخی از
متغیرها را کنترل نموده، آنها را خنثی می‌کند. این نوع متغیرها، متغیر
کنترل نامیده می‌شود. مثلاً «چه رابطه‌ای میان پیشرفت تحصیلی و عزت نفس
دانش‌آموزان پسر، پایه پنجم وجود دارد؟» در اینجا اثر پایه تحصیلی و جنسیت
بر پیشرفت تحصیلی و عزت نفس کنترل می‌شود. کنترل متغیرها از 2 طریق
امکان‌پذیر است.
4-1- کنترلهای تحقیقی:که از نتایج تحقیقات
قبلی شناسایی می‌شود. یعنی برخی متغیرها اثرگذار بر متغیرهای مستقل و
وابسته مورد نظر قرار گرفته و کنترل می‌شود. به طور کلی کنترل تحقیقی را
می‌توان به شیوههای زیر اعمال کرد.
انتساب تصادفی (آزمون‌ها به روش کاملاً تصادفی به سطوح متغیر مستقل نسبت داده می‌شود)
همتا کردن (گروه‌ها از متغیرهای مزاحم همتاسازی می‌شود)
تشکیل گروههای همگن (دامنه محدودی از متغیرهای کمی مزاحم یا سطح خاصی
از متغیرهای کیفی مزاحم در نظر گرفته می‌شود تا تغییرات متغیر مزاحم
کنترل شود)
استفاده از یک گروه به عنوان کنترل خودش (متغیرهای فردی ناخواسته از خود آزمودنی‌ها به عنوان گروه کنترل استفاده می‌شود).
4-2- کنترلهای آماری: این کنترل شامل تحلیل کوواریانس، رگرسیون سلسله مراتبی و اندازهگیریهای مکرر می‌باشد.
5- متغیر مداخله‌گر:
متغییری است که محقق برای استنتاج از نحوه تأثیر متغیر مستقل بر متغیر
تابع مورد نظر قرار می‌دهد. تأثیرش را نه می‌توان کنترل کرد و نه به طور
مستقل و مستقیم از سایر متغیرها مشاهده کرد. لذا به این تأثیر در تحلیل
نهایی اشاره می‌شود. متغیر مداخله‌گر به اعتبار درونی و بیرونی تحقیق اثری
ندارد. مثلاً در تحقیقی که هدف آن بررسی تأثیر روش آموزش برنامهای در
مقایسه با سخنرانی برای درس ریاضی پایه پنجم است. متغیر مستفل روش تدریس و
متغیر وابسته پیشرفت تحصیلی و یادگیری متغیر مداخله‌گر است بنابراین نقش
متغیرهای مداخله‌گر در تفسیر نتایج مد نظر قرار میگیرد.
7. مقیاس اندازه‌گیری متغیرها از دیدگاه ثرستون را نام برده و هر کدام را با مثال توضیح دهید؟
از نظر میزان دقت اندازه‌گیری، مقیاس‌ها به 4 دسته تقسیم می‌شوند.
1- مقیاس اسمی: ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین مقیاس، مقیاس اسمی است.
در مقیاس اسمی افراد همانند از نظر صفت ویژه‌ای در یک دسته قرار میگیرند.
ویژگیها صرفاً در مقولههایی رده‌بندی می‌شوند؛ بی آنکه هیچ رابطه‌ای
ریاضی بین مقولهها ضرورت داشته باشد. مثل شاد و غمگین یا تقسیم‌بندی
نمرههای بهره هوشی به دو دسته نمرههای بالا و پایین. یا مثلاً جنسیت زن
یا مرد.
2- مقیاس رتبهای: رتبهای یعنی ترتیب دادن. این مقیاس افراد یا
اشیاء را از لحاظ صفت ویژه‌ای رتبه‌بندی می‌کند. در این مقیاس به تعداد
افراد، رتبه وجود دارد. هر گاه تعداد مقولههای ترتیبی کمتر از تعداد
افراد باشد برای تحلیلهای آماری معمولاً مقیاس اسمی به جای مقیاس
ترتیبی در نظر گرفته می‌شود. مثلاً طبقهی اجتماعی یک مقیاس ترتیبی ست
ولی برای سهولت در امر تحلیل آماری به صورت مقیاس اسمی در نظر گرفته
می‌شود. مثلاً: مشخص کردن ترتیب دانش‌آموزان بر حسب شادی.
3- مقیاس فاصله‌ای: این مقیاس نه تنها مقیاس اشیاء را بیان می‌کند
بلکه فاصلهی بین آنها را نیز مشخص می‌سازد به علاوه در این مقیاس مبداء
صفر وجود ندارد. مقیاس فاصله‌ای با فراهم آوردن واحد ثابت اندازه‌گیری به
تفاوت بین اعداد معنا می‌دهد. مثلاً نمرهی دانش‌آموزی 95 و نمرهی دیگری
85 است. دانش‌آموز اول نه تنها رتبهی بالاتری نسبت به دومی دارد، بلکه
کارکرد او 10 نمره از کارکرد دانش‌آموز دومی بهتر است.
4- مقیاس نسبتی: در بین تمام مقیاس‌ها، مقیاس نسبتی بهترین و
دقیق‌ترین نوع مقیاس است. اگر اطلاعات کاملاً کمی باشد می‌توان از این
مقیاس استفاده کرد. این مقیاس دارای ارزش صفر حقیقی می‌باشد. یعنی نقطهای
در مقیاس که نمایانگر فقدان کامل ویژگی مورد اندازه‌گیری است. مثل قد،
وزن، سرعت.
8. هدف از بررسی پیشینه تحقیق را توضیح دهید (اهداف بررسی پیشینه تحقیق)؟
بررسی پیشینه تحقیق معمولاً نقدی از دانش موجود در باره‌ی موضوع پژوهش
است. اگر بررسی پیشینه به درستی صورت گیرد به بیان مسئله کمک می‌کند و
یافته‌های تحقیق را به پژوهش‌های قبلی متصل می‌سازد. مقاصد بررسی پیشینه
تحقیق:
1- تعریف و تحدید مسئله: محقق با بررسی پیشینه، ابتدا با تحقیقات
عمده و گسترده موضوع مورد مطالعه آشنا و سپس موضوعات فرعی را مشخص نموده و
مسئله تحقیق را تحدید می‌کند.
2- قرار دادن یافته‌های تحقیق در چارچوپ تحقیقات قبلی: با بررسی
پیشینه، محقق بیان می‌کند که تحقیقات قبلی چه سهمی در روشن شدن مسئله مورد
بررسی داشته و تحقیق کنونی چه نقشی در گسترش دانش در باره مسئله مورد
بررسی خواهد داشت.
3- اجتناب از دوباره کاری: بررسی کامل پیشینه، محقق را قادر
می‌سازد که از تکرارهای ناخواسته خودداری کند. فقط یک تحقیق را که با روش
مشابهی صورت گرفته ولی به نتایج معنی‌داری نرسیده است می‌توان با تجدید
نظر در بیان مسئله یا روش اجرا، تکرار کرد.
4- انتخاب روش‌ها و ابزار اندازه‌گیری دقیق‌تر: با بررسی پیشینه
می‌توان از روشهای مورد استفاده در تحقیقات قبلی از جمله ابزار
اندازه‌گیری، روش نمونه‌گیری و امثال آن، آگاه شد و به نقاط قوت و ضعف
آنها پی برد. بنابراین پژوهشگر می‌تواند طرح تحقیق مناسبی را برای موضوع
مورد نظر خود انتخاب کند.
9. فرایند بررسی پیشینه‌ی تحقیق را توضیح دهید؟
با برسی تحقیقات قبلی و تدوین پیشینه‌ي تحقیق باید منابع اطلاعاتی مرتبط با موضوع جایابی شود و مورد تحلیل قرار گیرد.
1- مشخص کردن واژگان کلیدی مرتبط با مسئله تحقیق: برای انتخاب واژگان
کلیدی (توصیف‌گرها) پژوهشگر می‌تواند مفاهیم تشکیل دهنده و مرتبط با
موضوع تحقیق را مورد توجه قرار دهد.
2- جست‌جو منابع اطلاعاتی از جمله نمایهها، چکیدهنامهها و کتابهای
مرتبط با موضوع تحقیق. برای این امر می‌توان پایگاههای کامپیوتری دادهها
را نیز مورد نظر قرار داد و اطلاعات پژوهشی بالقوه را ارزیابی کرد.
3- یافتن عنوان مقالههای مرتبط با موضوع تحقیق
4- جایابی نسخه‌هایی از مقالههای مورد نظر
5- گزینش مقاله مرتبط (حذف مقاله‌ها یا گزارشهای نامربوط)
6- طبقه‌بندی مقاله‌ها بر حسب موضوع یا اهمیت (اختیاری)
7- تهیه چکیده یا خلاصه از گزارشهای مربوط
8- تهیهی کتاب‌شناسی کامل
9- نقد مقاله‌ها و گزارش‌ها (یعنی یافته‌های بدست آمده در رابطه با هدفهای تحقیق مورد قضاوت قرار گیرد)
10- تدوین چارچوب نظری و یا تجربی تحقیق.
10. تقسیم‌بندی تحقیقات بر مبنای هدف را نام برده و توضیح دهید؟
تحقیقات علمی بر اساس هدف تحقیق به 3 دسته تقسیم می‌شوند.
1- تحقیق بنیادی: هدف آزمون نظریهها، تبیین روابط بین پدیده‌ها و
افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است. تحقیقات بنیادی
نظریهها را بررسی کرده و آنها را تایید، تعدیل یا رد می‌کند. با تبیین
روابط بین پدیده‌ها، به کشف قوانین و اصول علمی می‌پردازد. این تحقیقات
نتیجهگرا بوده و در رابطه با نیازهای تصمیم‌گیری انجام نمی‌شود. مثلاً
«بررسی تحول استدلال منطقی نزد کودکان» تحقیقی بنیادیست.
2- تحقیق و توسعه: فرایندی جهت تدوین و تشخیص مناسب بودن یک
فرآورده آموزشی (طرح‌ها، روش‌ها و برنامه‌های درسی) انجام می‌شود. هدف
اصلی آن، تدوین یا تهیه برنامه‌ها و طراحی و ... است. به طوری که ابتدا
موقعیت نامعین خاصی مشخص شده و بر اساس یافته‌های پژوهشی، طرح یا برنامه
ویژه آن تدوین و تولید می‌شود. برای مثال در مراحل اصلی چرخه تحقیق و
توسعه برای تدوین برنامه درسی کاربرد دارد.
3- تحقیق کاربردی: هدف آن، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص
است. این تحقیقات به سمت کاربرد علمی دانش هدایت می‌شود. نتایج این نوع
تحقیقات در تعلیم و تربیت، مثلاً در طراحی برنامه‌های درسی و... به کار
می‌رود.
11. انواع تحقیقات توصیفی را نام برده یکی را توضیح دهید؟
انواع تحقیقات توصیفی عبارتند از: - تحقیقات پیمایشی - تحقیق همبستگی -
اقدام پژوهشی - بررسی موردی - تحقیق پس – رویدادی (علی – مقایسه‌ی)
تحقیقات پیماشی (مطالعه میدانی):
برای بررسی توزیع ویژگی‌های یک جامعه آماری روش تحقیق پیماشی بکار
می‌رود. این نوع تحقیق برای پاسخ به سوالات پژوهشی از نوع زیر مورد
استفاده قرار میگیرد.
ماهیت شرایط موجود چگونه است؟ چه رابطه‌ای میان رویدادها وجود دارد؟ وضعیت موجود چگونه است؟
تحقیق پیماشی را بر حسب حجم جامعه مورد مطالعه می‌توان، تحقیق پیمایشی در
مقیاس کوچک، یا مقیاس بزرگ نام نهاد. برخی از نویسندگان تحقیق تحولی را
از زیر مجموعهای از تحقیقات پیماشی و برخی دیگر زیر مجموعه توصیفی محسوب
می‌کنند. تحقیقات تحولی به بررسی روند‌ها و تحویل پدیده‌ها مورد بررسی در
طول زمان می‌پردازد. نکته: تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف
آنها توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی
می‌تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند
تصمیم‌گیری باشد.
12. تحقیق پیمایشی چیست؟ و چه انواعی دارد توضیح دهید؟ (قسمت اول در سوال 11 پاسخ داده شده)
تحقیقات پیمایشی به 3 دسته تقسیم می‌شود:
1- روش مقعطعی: به منظور گردآوری دادهها در باره یک یا چند صفت
در یک مقطع از زمان، از طریق نمونه‌گیری از جامعه انجام می‌شود. این نوع
پژوهش به توصیف جامعه بر اساس یک یا چند متغیر می‌پردازد. مثلاً تهیه
گزارش مالی 3 ماهه.
2- روش طولی: در این روش دادهها در طول زمان و یا به عبارت دیگر
در زمانهای مختلف گردآوری می‌شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده و به
رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پیبرده شود. 3 نوع برسی
طولی وجود دارد:
2-1 بررسی روند فرایندها مثل بررسی سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دانشگاهها
2-2 بررسی گروه ویژه مثل پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشکدههای جامعه شناسی و علوم تربیتی ورودی سال 70
2-3 بررسی گروه منتخب، معمولاً پاسخ به این سوال مورد نظر است چه تغییراتی در افراد خاصی (گروه منتخب) به وجود آمده و علت چه بوده
3- روش دلفی: (اسفاده از جمع نظر متخصصان، تصمیم‌گیری خبرگان)
زمانی که بخواهیم در باره اتفاق نظر یک جمع صاحب نظر در باره یک موضوع خاص
به بررسی بپردازیم از روش دلفی استفاده می‌شود. مثلاً بررسی نظر هیات
علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در باره مسائل و مشکلات رشتهها در
دانشگاها می‌توان از روش دلفی استفاده کرد.
13. تحقیقات همبستگی دو متغیره و اقدام پژوهی را توضیح دهید؟
تحقیقات همبستگی دو متغیره:
در این تحقیقات هدف، تعیین میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. برای این
منظور بر حسب مقیاسهای اندازه‌گیری تغییرها، شاخص‌های مناسبی اختیار
می‌شود. از آنجا که در اکثر تحقیقات همبستگی 2 متغیر از مقیاس فاصله‌ای با
پیش‌فرض توزیع نرمال دو متغیری برای اندازه‌گیری متغیرها استفاده
می‌شود، لذا ضریب همبستگی محاسبه شده در این گونه تحقیقات ضریب همبستگی
گشتاوری پیرسون است. برای مثال 2 پژوهشگر برای آزمون رابطه «اسنادهای
درونی و با ثبات» با متغیر «احساس لیاقتی» در عملکرد موفق فرضیه‌هایی را
آزمون قرار دارند و برای آن از ضریب همبستگی 2 متغیری پیرسون استفاده
کردند.
اقدام پژوهشی: هدف، توصیف شرایط یا پدیده‌های مربوط به
نظام آموزشی می‌باشد. با استفاده از آن می‌توان موقعیتهای نامعین ملموس
مربوط به اقدام‌ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد و در بهبودی آن کوشید. این
نوع تحقیق می‌تواند باز خورد لازم برای بهبود واحدهای آموزشی، فرایند
یاددهی – یادگیری و نیز ارزیابی آموختهها فراهم آورد. یکی از مزیت‌های
اقدام پژوهی آن است که پژوهشگر بر اساس نتایج بدست آمده می‌تواند تعدیل یا
تغییر لازم را با فاصله به عمل آورد. اقدام پژوهی 4 مرحله دارد.
1- تشخیص و برنامه‌ریزی
2- اقدام برای رفع مشکل
3- مشاهده برای نمایان ساختن میزان تغییرات انجام شده جهت رفع مشکل
4- تحلیل و تعدیل
14. انواع پرسشنامه، اجزاء پرسشنامه و نکات ضروری که در تدوین پرسشنامه باید رعایت کنیم را توضیح دهید؟
اجزای پرسشنامه شامل:
1- نامه همراه یا مقدمهای برای آماده کردن پاسخ دهنده جهت تکمیل پرسشنامه:
در این قسمت از گردآوری دادهها به وسیلهی پرسشنامه و ضرورت همکاری
پاسخ دهنده در عرضه دادههای مورد نیاز است. در این صورت باید هدف کلی
پژوهش بیان شده و پاسخ دهنده با گزاره‌های خاص تحقیق آشنا شوند. سپس
پرسشنامه در فراهم آوردن دادههای مورد نیاز اشاره شود. باید سعی شود که
پاسخ دهنده به همکاری در تکمیل پرسشنامه بر انگیخته شود. برای این منظور
باید بر با ارزش بودن دادههای حاصل از پرسشنامه تاکید شود. همچنین باید
به این نکته اشاره کرد که دادههای حاصل از پرسشنامه محرمانه بوده و به
منظور دیگری مورد استفاده قرار نمیگیرد.
2- دستورالعمل: در این قسمت محقق سعی می‌کند که پاسخ دهنده را با
چگونگی پاسخ به سوالات آشنا کند. در طی آن رعایت این نکات ضروری است هر
نوع سوال پرسشنامه و چگونگی پاسخ دادن به آن تشریح می‌شود – تاکید بر
رعایت دقت نسبت به پاسخ دادن به سوالات - تاکید بر این که پرسشنامه تا
تاریخ معینی تکمیل و به پرسش‌گر تحویل داده می‌شود. باید به خاطر داشت که
دستورالعمل باید قابل فهم باشد چون دستورالعملهای پیچیده باعث سر درگمی
پاسخ دهنده می‌شود و بر ماهیت پاسخها اثر میگذارد.
3- انواع سئوال‌ها (گویه‌ها): اولین قدم در این مرحله تعیین
متغییرهای پژوهش است. پس از ان محقق می‌تواند در مورد نوع سوالاتی که
می‌تواند متغییرها را اندازه‌گیری کند، تصمیم گیرد.
الف- سوالات بسته – پاسخ: در این حالات مجموعهای گزینه ارائه می‌دهد تا پاسخ دهنده از میان آنها یکی را انتخاب کند.
ب- سوالات باز- پاسخ:
در این حالت پاسخ دهنده می‌تواند پاسخ را به اختیار خود بیان کند که
می‌تواند از چند جمله تا چند کلمه باشد، باید یادآور شد که تجربه و تحلیل
این دادهها مشکل بوده و نیازمند یک سیستم کدگذاری ویژه می‌باشد.
سوالات بسته - پاسخ:
2 حالت دارد. یکی حالت چند جوابی است که پاسخ دهنده یکی از گزینهها را
انتخاب می‌کند. دیگری حالت مقیاس چند درجهای است. یعنی پاسخ دهنده موضوع
خود را در یک طبقه بیان می‌کند. (موافق، مخالف، بی‌طرف)
در تدوین پرسشنامه باید این نکات را رعایت کرد:
1- از سوالات نامفهوم و مبهم پرهیز شود. یعنی سوالات دقیق و روشن باشد.
2- از سوالاتی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاص هدایت می‌کند پرهیز شود. یعنی سوالات جهت دار نباشد.
3- از سوالات پیچیده پرهیز شود.
4- از سوالات دو وجهی که شامل 2 سوال در یک پرسش است پرهیز شود.
5- تا جایی که امکان دارد از ارائه سوالات منفی خودداری شود. زیرا ممکن
است پاسخ دهنده ناخودآگاه متوجه آنها نشده و آنها را نادیده بگیرد. در
صورت استفاده بهتر است آنها را درشت کرده یا زیر آنها خط کشید.
6- از بیان سوالات مستقیم که موجب تحریک حساسیت آزمودنی شده یا در وی
ایجاد مقاومت می‌کند پرهیز شود. (در این حالت بهتر است سوالات به صورت
غیرمستقیم بیان شوند)
7- از تنظیم سوالاتی که آزمودنی پاسخ آنها را در دسترس ندارد، خودداری می‌شود.
15. انواع مصاحبه را نام برده و هر کدام را توضیح دهید؟
به 3 دسته تقسیم می‌شود.
1- مصاحبه سازمان یافته: یعنی مصاحبه‌گر از قبل سوالات را فراهم کرده و در اختیار مصاحبه شوندگان قرار می‌دهد. (جواب‌ها معمولاً کوتاه و از قبل مشخص است)
2- مصاحبه نیمه‌سازمان یافته: سوالات از قبل طراحی شده و هدف کسب
اطلاعات عمیق از مصاحبه شونده است. این روش با انعطاف‌پذیری به تنظیم
سوالات بر اساس پاسخهای آزمودنی می‌پردازد. در این مصاحبه پاسخها مورد
وارسی بیشتر قرار میگیرد و از آزمودنی با سوالات، با سوال "چرا" توضیح
بیشتر خواسته می‌شود. (جواب‌ها از چهارچوب خارج نشده و خارج از موضوع
نباشد)
3- مصاحبه سازمان نیافته: (آزاد) با آزادی کامل تمام مطالب را به
روش و زبانی که خود انتخاب می‌کند، بیان میدارد. هدف جمع‌آوری اطلاعات
کیفی است. بیشتر در روان درمانی بکار می‌رود. مصاحبه‌گر از قبل سوالات را
آماده نمیکند.
16. اعتماد و اعتبار در تحقیق را با ذکر مثال به طور کامل توضیح دهید؟
قابلیت اعتماد:
یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه‌گیری است. قابلیت اعتماد به این صورت
تعریف می‌شود: "همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات
در یک آزمون معادل که به صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی بدست آمده است".
معمولاً دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط
کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار
اندازه‌گیری ویژگی‌های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی‌های متغیر و موقتی وی
را میسنجد.
شیوههای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد:
1- اجرای دوبارهی آزمون (روش باز آزمایی)، ارائه یک آزمون بیش از یک بار
در یک گروه آزمودنی تحت شرایط یکسان می‌باشد. (مثال نداشتن کتاب)
2- روش موازی یا استفاده از آزمونهای همتا: یکی از روشهای متداول
ارزیابی قابلیت اعتماد در اندازهگیریهای روانی – تربیتی استفاده از
آزمونهای همتاست.
3- روش تنصیف (دو نیم کردن): این روش برای تعیین هماهنگی درونی یک آزمون
بکار می‌رود. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون از فرمول اسپیرمن –
براون استفاده می‌شود. مثال: آزمونی با 80 سوال و 35 دانشجو ارائه شده
آزمون به دو نیم تقسیم شده
4- روش کودر– ریچاردسون: کودر و ریچاردسون دو فرمول با عنوان‌های (20-
kr) و (21- kr) را برای محاسبه هماهنگی درونی ارائه کرده‌اند.
5- روش آلفای کرونباخ: این روش برای محاسبه هماهنگی درون ابزار
اندازه‌گیری از جمله پرسشنامه یا آزمون‌هایی که خصیصه‌های مختلف را
اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود.
عوامل موثر بر قابلیت اعتماد:
طول زمان به خصوص زمانی طولانی اعتماد را بالا می‌برد، سئوالات مشابه از
نظر محتوی و دشواری متوسط اعتماد را بالا می‌برد، و ماهیت متغییر
اندازه‌گیری نیز ضریب قابلیت اعتماد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اعتبار اندازه‌گیری:
مفهوم اعتبار پاسخ به این سوال است که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه
مورد نظر را میسنجد. ابزار اندازه‌گیری ممکن است برای خصیصهای دارای
اعتبار باشد و برای دیگری فاقد اعتبار باشد. روشهای متعددی برای تعیین
اعتبار ابزار اندازه‌گیری وجود دارد که عبارتند از:
اعتبار محتوا:
معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده ابزار اندازه‌گیری به کار برده
می‌شود. مثلاً برای یک آزمون پیشرفت تحصیلی باید اعتبار محتوا آن مورد نظر
قرار گیرد. (اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد)
اعتبار ملاکی
عبارت است از: کارآمدی یک ابزار اندازه‌گیری در پیش‌بینی رفتار یک فرد در
موقعیتهای خاص، به عبارت دیگر عبارت است از همبستگی بین نمرات آزمون و
نمره ملاک. اعتبار ملاکی بر 2 نوع است.
اعتبار پیش‌بین و اعتبار هم زمان.
مثال اعتبار پیش‌بین: 882 مرد و زن به یک آزمون رغبت شغلی پاسخ دادند.
آنها 12 ساله بودند. در 19 سالگی مجدداً مورد بررسی قرار گرفتند. 51 درصد
به شغل مورد انتخاب خود مشغول بودند. این دادهها اعتبار پیش‌بین این
ابزار را نشان می‌دهد.
اعتبار هم زمان هم در مواردی به کار می‌رود که دادههای حاصله از 2 اندازه‌گیری در یک زمان در دسترس باشد.
اعتبار سازه:
نمایانگر آن است که ابزار اندازه‌گیری تا چه اندازه یک سازه یا خصیصه را
که مبنای نظری دارد میسنجد. از جمله شیوههای تعیین اعتبار سازه:
تفاوتهای گروهی برای (مثال پیش‌بینی کودکان و بزرگسالان در بلوغ اجتماعی که با هم تفاوت دارند یک اعتبار سازه است)
تغییرات: (مثلاً اگر آزمونی مهارت‌های کلامی را میسنجد با افزایش سن آزمودنی‌ها نمرات تغییر می‌کند)
اعتبار همگرا و واگرا: (چند خصیصه از طریق 2 یا چند روش اندازه‌گیری شوند، اگر هم بستگی نمرات بالا باشد همگرا و واگرا پایین باشد واگرا است)
اعتبار عاملی: صورتی از اعتبار سازه است که از طریق تحلیل علمی بدست میآید.
17. جامعه و نمونه آماری را تعریف نموده و انواع روشهای نمونه‌گیری را توضیح دهید؟
یک جامعه آماری عبارتست از: مجموعهای از افراد و یا واحدها که دارای
حداقل یک صفت مشترک باشند. تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. یعنی
باید چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی هم واحدهای مورد
مطالعه را در بر گیرد.
نمونه آماری بخشی از جامعه آماریست که دارای ویژگی‌های کل جامعه است و
می‌توان نتایج حاصل از مطالعه بر روی آن را به کل جامعه تعمیم داد. (همان
نگرش استقراء می‌باشد)
روشهای نمونه‌گیری:
الف) گردآوری دادهها از طریق شمارش کامل افراد (سرشماری)
ب) گردآوری دادهها از طریق نمونه‌گیری.
متداول‌ترن روشهای نمونه‌گیری به شرح زیر است:
نمونه‌گیری تصادفی:
در این نوع نمونه‌گیری به هر یک از افراد جامعه احتمال مساوی داده می‌شود
تا در نمونه انتخاب شود. . این روش خود به دو صورت انجام می‌شود. شیوهی
قرعه‌کشی و شیوه استفاده از جداول اعداد تصادفی.
نمونه‌گیری سیستماتیک:
برای انتخاب یک نمونه به حجم nاز یک جامعه به حجم N ابتدا حجم جامعه را
بر حجم نمونه تقسیم میکنیم تا فاصله نمونه‌گیری مشخص شود. سپس یک عدد
تصادفی را چنان انتخاب میکنیم که کوچک‌تر یا مساوی فاصله نمونه‌گیری
باشد.
نمونه‌گیری طبقهای: این روش کاربردی‌ترین روش می‌باشد و
در اکثر تحقیقات از آن استفاد می‌شود. در این روش واحدهای جامعه مورد
مطالعه در طبقههایی که از نظر صفت متغیر همگن‌تر هستند، گروه‌بندی
می‌شوند، تا تغییرات آنها در درون گروه‌ها کمتر شود پس از هر یک از طبقات
تعداد نمونه انتخاب می‌شود.
نمونه‌گیری خوشهای: در صورتی که
فهرست کامل از افراد جامعه مورد مطالعه در دسترس نباشد باید افراد جامعه را
در دستههایی خوشه‌بندی کرد. مثل تعداد بیکاران در کل ایران.
نمونه‌گیری چند مرحلهای: در این روش افراد جامعه با توجه به سلسله مراتبی از واحدهای بزرگ‌تر به واحدهای کوچک‌تر، از انواع واحدهای جامعه انتخاب می‌شوند.
18. مراحل تدوین گزارش یافته‌های تحقیق را به صورت مقاله علمی توضیح دهید؟
1- عنوان: عنوان باید کوتاه و گویا، باید واژگان آن بیشتر از 15 واژه نباشد.
2- نام پژوهشگر یا پژوهشگران و همکاران: نام پژوهشگر و همکاران به ترتیب به میزان همکاری در اجرای طرح تحقیق، آورده می‌شود.
3- وابستگی سازمانی نویسندگان تحقیق: دانشگاه، محل کار یا سازمان مربوطه
4- چکیده: پس از تدوین سایر قسمتهای مقاله، چکیده تدوین می‌شود. باید به
طور خلاصه به بیان هدف نوع طرح تحقیق، آزمودنی‌ها، نحوه‌ی انتخاب آنها و
ابزار اندازه‌گیری اشاره کرد.
5- واژگان کلیدی تحقیق
6- طرح تحقیق:
1-6- مقدمه
2-6- بیان مسئله تحقیق (سوال آغازین تحقیق مطرح می‌شود)
3-6- ضرورت و اهمیت تحقیق
4-6- اهداف تحقیق
5-6- تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق
7- ادبیات و پیشینه تحقیق
1-7- ادبیات تحقیق
2-7- پیشینه تحقیق: انجام شده در داخل کشور، انجام شده در خارج کشور
3-7 بازنویسی سوال یا سوالات تحقیق
4-7- تدوین مدل مفهومی تحقیق و بیان فرضیات تحقیق
8- روش تحقیق
1-8- مشخص کردن نوع روش تحقیق: بر مبنای هدف، بر مبنای نحوه‌ي جمع آوری اطلاعات
2-8- ابزار تحقیق (مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه)
3-8- نحوه‌ی جمع‌آوری اطلاعات
4-8- مشخص کردن جامعه آماری، نمونه آماری و روش نمونه‌گیری
5-8- مشخص کردن آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات
9- جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل دادهها
1-9- توضیح نحوه‌ی جمع‌آوری اطلاعات
2-9- تجزیه و تحلیل توصیفی اطلاعات
3-9- تجزیه و تحلیل استنباطی به منظور آزمون فرضیه‌ها
4-9- مشخص نمودن تایید یا رد فرضیه‌ها
10- نتیجهگیری و پیشنهادات
1-10- بیان خلاصهای از نتایج تحقیق و نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها
2-10- مقایسه نتایج حاضر با تحقیقات انجام شده قبلی در این رابطه
3-10- بیان محدودیتهای تحقیق
4-10- تدوین پیشنهادات تحقیق
11- مراجع و رفرنس‌ها
12- ضمایم
+ نوشته شده در سه شنبه پانزدهم فروردین ۱۳۹۱ ساعت 9:22 توسط نــاصــر قــربـــانی |