آبریزش شدید دهان که با نام‌های سیالوره، ترشح بیش از اندازه بزاق یا پتیالیسم نیز شناخته می‌شود، به خروج جریان شدید بزاق از غدد بزاقی گفته می‌شود که باعث آبریزش غیرقابل کنترل دهان می‌شود. برخی کودکان دچار آبریزش دهان قدامی یا خلفی می‌شوند، در این حالت آب دهان روی صورت می‌ریزد یا وارد مجاری تنفسی و ریه می‌شود.
آبریزش دهان قدامی باعث تحریک و سوزش پوست می‌شود و بر زندگی اجتماعی کودک تأثیر می‌گذارد، اما آبریزش خلفی منجر به ذات‌الریه تنفسی می‌شود. بنابراین اگر فرزندتان دچار مشکل آبریزش شدید است، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
علل آبریزش دهان شدید کودکان
آبریزش شدید دهان علل مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تولید بیش از اندازه بزاق
- کنترل ضعیف عضلاتی که آب دهان را نگه می‌دارند.
- ناتوانی در بلع بزاق و جاری شدن آن از دهان
- کاهش عملکردهای حسی و حرکتی دهان
عارضه‌های زیر نیز می‌تواند علت آبریزش دهان کودک باشد:
- آسیب‌ها و اختلال‌های سیستم عصبی مانند فلج مغزی، حمله قلبی، آسیب تروماتیک مغزی و ناهنجاری‌های مادرزادی مغز: این عارضه‌ها به دلیل ایجاد اختلال در حس‌ها و مهارت‌های حرکتی دهان منجر به آبریزش دهان می‌شوند. کودکان مبتلا به فلج مغزی نیز به دلیل ضعف در کنترل سر و از دست دادن تنوس عضلات صورت با مشکل آبریزش دهان مواجه می‌شوند.
- اختلال‌های عضلانی مانند میاستنی گراویس، پولی‌میوزیت و … عملکرد حرکتی دهان را ضعیف می‌کنند.
- عقب‌ماندگی ذهنی یا تأخیر رشد نیز موجب آبریزش غیرقابل کنترل دهان می‌شود.
- پیش‌آمدگی زبان، بلع معکوس یا ناقص معمولاً در کودکان دچار مشکل آبریزش دهان مشاهده می‌شود.
- زخم‌ها و ضایعه‌های دهان یا گلو که در اثر ابتلا به عارضه‌هایی مانند ژنژیواستوماتیت، اپی‌گلوتیت، تونسیلیت (التهاب لوزه) و آبسه لوزه ایجاد شده‌اند.
- وارد شدن آسیب‌های شیمیایی یا تروماتیک به حلق دهانی
- آسیب دیدن یا تنگ شدن مری به دلیل سانحه، بلع مواد سوزش‌آور و …
- وجود جسم خارجی در مری
- مشکلات گوارشی مانند برگشت (رفلاکس) اسید یا بیماری رفلاکس معده به مری
- مصرف داروهایی مانند کلوزاپین، هالوپریدول و مورفین می‌تواند باعث آبریزش شود. مسمومیت با جیوه و ارگانوفسفات‌ها ترشح بزاق را افزایش می‌دهد.
- ابتلا به بیماری‌های ژنتیک مانند بیماری ویلسون، سندرم رت و سندرم ریلی دی (دیس‌اتونومی فامیلیال) ممکن است منجر به آبریزش شدید دهان شود. از جمله مشکلات ناشی از این عارضه‌ها می‌توان به اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودگردان و اختلال در عملکردهای حرکتی دهان اشاره کرد ـ لازم به ذکر است که سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک تولید و ترشح بزاق را کنترل می‌کنند. بیمار در اثر بروز این اختلال‌ها نمی‌تواند آب دهان را به خوبی ببلعد.
این عارضه‌های حاد، مزمن یا ارثی تغییراتی را در عملکردهای بدن ایجاد می‌کنند و به آبریزش شدید دهان دامن می‌زنند. برای تعیین علت دقیق آبریزش دهان شدید و پیشگیری از بروز عوارض به پزشک مراجعه کنید.
علائم آبریزش دهان شدید در کودکان
آبریزش غیرارادی قدامی دهان مشکلی است که به راحتی می‌توانید آن را ببینید. ممکن است لباس کودک خیس شود یا پوستش، به ویژه پوست صورت، گردن و سینه‌اش خشک و پوسته پوسته شود. آبریزش دهان برخی کودکان هنگام خواب آن‌قدر شدید است که بالش و تخت‌خوابشان خیس می‌شود.
ممکن است آبریزش خلفی دهان قابل مشاهده نباشد، اما کودک دچار علائمی مانند سرفه کردن، خفگی و ذات‌الریه تنفسی مکرر می‌شود.
آبریزش دهان می‌تواند جزء علائم ابتلا به عارضه‌های زیر نیز باشد:
- اختلال در عملکردهای حسی و حرکتی کودکان مبتلا به مشکلات سیستم عصبی مرکزی
- دشواری در بلع، بلع دردناک و سوزش سردل معمولاً با مشکلات مری و حلق دهانی همراه هستند.
- یرقان، خارش (پروریتوس)، حلقه‌های کایزر ـ فلایشر (حلقه‌های KF، قهوه‌ای رنگ شدن چشم‌ها به دلیل رسوب مس) در کودکان مبتلا به بیماری ویلسون مشاهده می‌شود.
اگر احتمال می‌دهید که مسمومیت، آسیب‌های شیمیایی یا تروماتیک یا وجود جسم خارجی در مری علت شروع آبریزش دهان شدید فرزندتان است، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
زمان مراجعه به پزشک
اگر فرزندتان مدتی طولانی است که دچار مشکل آبریزش شدید دهان است، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. چنانچه آبریزش دهان کودک با علائم زیر همراه است، فرزندتان را در اولین فرصت نزد پزشک ببرید:
- تشنج یا بیهوشی
- خفگی یا ناتوانی در نفس کشیدن
- تاول زدن داخل دهان یا روی لب‌ها
- تب
خطرها و عوارض شدید ناشی از آبریزش شدید دهان کودکان
آبریزش شدید دهان می‌تواند منجر به بروز مشکلات اجتماعی، جسمی و روانی شود. از عوارض جانبی آبریزش دهان مداوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب دیدن پوست دور دهان در اثر تماس با بزاق
- ترک خوردن گوشه دهان (انگولار چیلیتیس) در اثر تماس مداوم با بزاق
- کاهش آب بدن به دلیل خروج مداوم آب دهان
- عفونت باکتریایی
- بوی بد
- داغ اجتماعی
- ذات‌الریه تنفسی به دلیل ورود آب دهان، غذا یا نوشیدنی به ریه: آسپیراسیون ریوی مزمن ناشی از ورود بزاق به ریه غالباً تشخیص داده نمی‌شود تا این که تغییرات جدی در ریه‌های کودک بروز می‌یابد.
سیالوره مشکلاتی عاطفی و هیجانی را به سلامت ذهنی و روانی کودک وارد می‌کند. آبریزش دهان مداوم باعث خیس شدن لباس‌ها و اسباب بازی‌های کودک می‌شود و لازم است که لباس کودک مرتب عوض شود.
وجهه نامناسب اجتماعی، مورد تمسخر قرار گرفتن و زور شنیدن از هم‌سن و سالان به دلیل آبریزش دهان بر رفاه و سلامت روانی کودک اثر می‌گذارد و منجر به بروز تاخیر در رشد گفتاری و زبانی کودک می‌شود.
تشخیص
پزشک متخصص اطفال می‌تواند آبریزش قدامی را به سادگی و با مشاهده وضعیت کودک تشخیص بدهد. متخصص اطفال سوالاتی را درباره سابقه سرفه، خفگی و ذات‌الریه برای تشخیص آبریزش خلفی از والدین کودک می‌پرسد.
همچنین متخصص اطفال دستور می‌دهد که آزمایش خون برای تشخیص عفونتی که ممکن است علت افزایش بزاق باشد، انجام شود. آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی و رادیوگرافی در زمان بلع به منظور یافتن علت آبریزش شدید دهان انجام می‌شود. آزمایش‌های دیگری مانند MRI و سی تی اسکن مغز نیز با توجه به علائم هم‌زمان درخواست می‌شود.
آیا آبریزش دهان کودکان قابل درمان است؟
درمان کامل آبریزش دهان ناشی از مشکلات عصبی یا عارضه‌ها مزمن ممکن نیست. بااین حال اقداماتی برای کاهش آبریزش دهان انجام می‌شود. تمامی درمان‌های آبریزش دهان با هدف به حداقل رساندن تولید بزاق و کنترل آبریزش شدید انجام می‌شود. برداشتن غده بزاقی توصیه نمی‌شود، چون بدون وجود غدد بزاقی دهان خشک می‌شود.
مشکل آبریزش دهان ناشی از عارضه‌های حادی مانند التهاب لوزه و پوسیدگی دندان پس از درمان بیماری زمینه‌ای کاملاً برطرف می‌شود.
درمان آبریزش دهان کودکان
مداخله‌های دارویی و غیردارویی برای مدیریت آبریزش شدید و غیرقابل کنترل دهان کودکان توصیه می‌شود. ممکن است پزشک توصیه کند که مدیریت محافظه‌کارانه قبل از تجویز دارو انجام شود. اگر عارضه مزمن باشد، داروی مناسب تجویز می‌شود.
در ادامه با روش‌های غیرتهاجمی برای کاهش تولید بزاق آشنا می‌شوید.
آموزش وضعیت مناسب
وضعیت اندامی مناسب و تحت کنترل داشتن سر و بالاتنه به بهبود مشکلات بلع و کاهش آبریزش دهان ناشی از کنترل نامناسب دهان کمک می‌کند.
آموزش مهارت‌های خوردن و نوشیدن
متخصص مهارت‌های خوردن و نوشیدن را ضمن بسته نگه داشتن دهان و حرکات صحیح زبان به کودک آموزش می‌دهد تا به این ترتیب ترشح بزاق کمتر شود.
تکنیک‌های تسهیل حرکات صورت و دهان
این تکنیک‌ها به کنترل حس و حرکات عضله دهان و تناوب بلع کمک می‌کند. معمولاً متخصص گفتاردرمانی این آموزش‌ها را با به‌کارگیری عضلات با تونوس بسیار زیاد یا کم آموزش می‌دهد. گفتاردرمانگر برای افزایش کنترل و آگاهی دهانی روش‌هایی مانند گذاشتن یخ، استفاده از مسواک، ایجاد ارتعاش یا درمان‌های دستی مانند زدن ضربات ملایم را به کار می‌گیرد.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی قدرت و توانایی حرکتی زبان و توانایی بلع را افزایش می‌دهد. همچنین گفتاردرمانی در بستن دهان به برخی کودکان کمک می‌کند. در مواردی که گفتاردرمانی در سن پایین و اوایل عارضه شروع شده است، نتایج رضایت‌بخشی گزارش شده است.
رفتاردرمانی
رفتاردرمانی با هدف آموزش بلع و پاک کردن آب دهان و تشویق کودکان به این کار انجام می‌شود. همچنین متخصص رفتاردرمانی سعی می‌کند که کودک را به ترک عادت مکیدن انگشتان یا اشیاء تشویق کند.
پروتزها و وسایل دهانی مختلف
دستگاه‌هایی که به پایداری فک و بستن دهان کمک می‌کند، می‌تواند آبریزش دهان را کاهش دهد. درباره استفاده از دستگاه مناسب با پزشک معالج فرزندتان مشورت کنید.
داروهای خوراکی
مصرف روزانه داروهای خوراکی میزان تولید بزاق را کاهش می‌دهد.
تزریق بوتاکس
تزریق دوره‌ای سم بوتولینوم (بوتاکس) تولید بزاق توسط غدد بزاقی را کاهش می‌دهد.
ابلیشن غده بزاقی
ابلیشن نوعی جراحی زیرپوستی است؛ متخصص عاملی مانند الکل را در غده بزاقی تزریق می‌کند که باعث کوچک شدن آن می‌شود؛ در نتیجه میزان ترشح بزاق و آبریزش دهان کاهش می‌یابد. متخصص دارو را مستقیماً از روی پوست داخل غدد بزاقی زیرفکی یا زیرزبانی تزریق می‌کند و غده بناگوشی محلول تزریق شده را از راه مجرای بزاقی دریافت می‌کند.
جراحی
جراحی برداشتن غدد بزاقی با هدف کاهش آب دهان انجام می‌شود. بستن مجراهایی که آب دهان را از غدد بزاقی وارد دهان می‌کنند، نیز باعث کاهش آبریزش دهان می‌شود.
عمل جراحی و ابلیشن غدد بزاقی به بی‌حسی نیاز دارد. ابلیشن غدد بزاقی معمولاً روی یک سمت صورت انجام می‌شود؛ اگر آبریزش دهان کم نشود، متخصص اطفال تزریق را در جلسه بعد روی سمت دیگر صورت انجام می‌دهد. صورت تا چند هفته بعد از تزریق متورم است، اما این ورم غالباً بدون درد است.
در عمل ابلیشن غدد بزاقی با تزریق الکل خطر آسیب دیدن عصب‌های صورت وجود دارد. این عمل به ندرت باعث ضعیف یا فلج شدن موقت عضلات صورت می‌شود. هیچ‌گونه شواهدی دال بر خشکی دهان پس از ابلیشن وجود ندارد، چون غدد بزاقی همچنان مقدار بزاق لازم را تولید می‌کنند.
جراحی برداشتن غدد بزاقی به عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته می‌شود و زمانی توصیه می‌شود که مزایای عمل بر خطرات احتمالی آن بچربد. ممکن است متخصص اطفال کودک را برای ارزیابی، مدیریت و درمان آبریزش شدید دهان به گروهی متشکل از متخصصین مختلف معرفی کند.
پیشگیری از آبریزش دهان کودکان
آبریزش دهان حاد ناشی از التهاب و عفونت دهان، گلو و مشکلات دندانی با تشخیص به موقع و درمان زودهنگام قابل پیشگیری است. روش‌های زیر را برای پیشگیری از آبریزش دهان به فرزندتان یاد بدهید:
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- اگر کودک می‌تواند آب دهان را پاک کند، مچ‌بند جاذب رطوبتی، شبیه به آنچه ورزشکاران دارند، را روی مچ دستش بکشید. مچ‌بند برای کودکان بزرگتر قابل پذیرش‌تر و موثرتر از پیشبند یا دستمال است.
- از کودک بخواهید که مچ‌بند یا دستمال را با ضرباتی ملایم روی صورتش بزند و آن را محکم روی پوست صورتش نکشد تا غدد بزاقی تحریک نشود.
- اگر آب دهان کودک بسیار زیاد است، می‌توانید برای کودک پیشبند ببندید و به کودکان بزرگتر دستمال بدهید.
- به فرزندتان یاد بدهید که انگشتانش یا اشیاء را در دهان نگذارد یا برای جلوگیری از این کار از دستکش یا آتل آرنج استفاده کنید. این کار از تولید بزاق در اثر مکیدن انگشتان یا اشیاء جلوگیری می‌کند.
- نوشیدنی‌های شیرین گازدار و غذاهای ترش و اسیدی مانند لیموترش و سرکه به کودک ندهید تا خوردن این خوراکی‌ها باعث ترشح بزاق نشود.
البته روش‌های فوق کاملاً از آبریزش دهان جلوگیری نمی‌کند و درمان قطعی این مشکل نیز محسوب نمی‌شود.
پیشگیری از آبریزش دهان کودکان هنگام خواب
آبریزش دهان نوزادان و خردسالان هنگام خواب عادی نیست، چون کودکان در این سن هنوز نمی‌توانند عضلات را کاملاً کنترل کنند. دندان درآوردن، عفونت و التهاب گلو یا دهان نیز می‌تواند علت آبریزش دهان باشد.
اگر فرزندتان بزرگتر است، از او بخواهید که به پشت بخوابد تا آبریزش دهانش هنگام خواب کمتر شود. اگر برای کودک سخت است که به پشت بخوابد، از بالش‌های سه گوش استفاده کنید تا آبریزش دهان کودک هنگامی که به پهلو خوابیده است، کمتر شود.
نوشیدن آب کافی نیز می‌تواند خطر کم‌آبی بدن را کاهش دهد و از تولید بزاق به دلیل خشک شدن دهان جلوگیری کند. همچنین می‌توانید کودک را با توجه به توصیه‌های پزشک تشویق کنید که از دستگاه فکی یا دهانی یا پلاک استفاده کند.
از فرزندتان حمایت کنید، به او دلگرمی بدهید و به او اطمینان خاطر بدهید که مشکلش پیش‌آگهی مثبتی دارد و در نهایت برطرف خواهد شد. به کودکان بزرگتر توضیح بدهید که این مشکل تاثیری بر توانایی‌ها و سلامتی‌شان نمی‌گذارد. همچنین ترتیبی بدهید که هم‌سن و سالان فرزندتان و آموزگارانش از این مشکل آگاهی پیدا کنند.
اجازه بدهید فرزندتان صادقانه و به راحتی با شما صحبت کند و مشکلاتی مانند تمسخر شدن از سوی دوستان و هم‌کلاسی‌هایش را با شما در میان بگذارد. همچنین بهتر است اقدامات لازم را انجام بدهید و پیش از آن که آبریزش دهان سلامت عاطفی و روانی کودک را تحت‌الشعاع قرار بدهد، از او حمایت کنید.