ریزش آب دهان سالمندان

سالمندی و سلامت دهان

در حالت طبیعی با افزایش سن  ارگانها و عناصر اصلی بدن به دلیل کم شدن آب بدن ، فرسایش و کاهش انعطاف پذیری دچار تغییر میشوند و دهان و دندان نیز از این تغییرات در امان نبوده و دچار تغییر میگردند. از طرفی  با کهولت  سن مقاومت بدن در مقابل عفونت کم شده و فرد  مستعد  بروز انواع بیماریهای عفونی میگردند بنا بر این در افراد مسن به جز تغییرات طبیعی دهان ودندان عفونت های این ناحیه شرایط را برای سالمند دشوار میکند.توانایی خوردن و جویدن ،واضح صحبت کردن ، توانایی چشیدن طعم و مزه غذا ، خندیدن  و زیبایی صورت و به دنبال آن افزایش اعتماد به نفس و بهبود کیفیت زندگی  از مزایای داشتن دهان و دندان سالم است . 

شکل (1)

تغییراتناحیهدهان؛صورتومفاصلفکدرسالمندی

امروزه تعداد زیادی از افراد سالمند در کشورهای پیشرفته  تمام یا بخشی از دندا نهای خود را به صورت کامل حفظ کرده اند که به خاطر افزایش مراقبت  سلامت دهان مانند افزودن فلوراید به آب مصرفی جامعه، پیشرفت فناوری  و علم در زمینه دندان و بهداشت بهتر دهان، است. با این حال  جمعیت سالمند در معرض خطر بیماری های مزمن دهان شامل عفونت های دندانی مانند پوسیدگی دندان، پریودونتیت، افتادگی دندان ضایعات مخاطی خو ش خیم و سرطان دهان هستند. جدول (1) اختلالات شایع دهانی را در سالمندان به صورت خلاصه نشان  میدهد شواهدزیادی سلامت  دهان و سلامت عمومی را مرتبط به هم دانسته اند و بیان می کنند که ارتباطی بین بیماری پریودونتال و دیابت، بیمار یهای قلبی عروقی، پنومونی بیماری های روماتولوژیک و آلزایمر  وجود دارد .                 

.

بهداشت نامناسب دهان اغلب با وضعیت اقتصادی نامطلوب ،فقدان بیمه جهت بیماری های دندانی، زمین گیر  شدن یا بستری شدن  در خانه سالمندان و وجود ناتوانی های فیزیکی مانند آرتریت و ناتوانی عصبی که مانع از رعایت  بهداشت دهانی خوب می گردند رابطه مستقیم دارد.

تغییرات دهان ناشی از افزایش سن

 همراه با افزایش سن، شکل و ساختار دندا نها دچار تغییر میشونند.. زردشدگی شکل( 2) یا تیر ه تر شدن دندا نها به علت تغییر درضخامت و ترکیب بافت عاج و همچنین مینای دندان صورت میپذیرد.همچنین با افزایش سن تعداد عروق خونی وارده به دندانها کم شده و حساسیت آنها به محرکهای خارجی کم شده و درنتیجه نسبت به ضربه و تروما واکنش طبیعی نشان نمی دهند.

ا

با افزایش سن تغییراتی در مخاط و پوشش های درون دهان بوجود می آید همچنین پسرفت و تحلیل لثه یک اختلال شایع دیگر است که باعث میشود قسمت ریشه دندان قابل دیدن شود که خود عاملی برای پوسیدگی ریشه دندان میشود.شکل (3)

                                                                                                                                     شکل . 2
شکل .3

مشکلات شایع دهان و دندان در سالمندان:

پوسیدگی دندانها،بیماریهای لثه ای ،تغییرات اطراف لب ها به صورت چین پوستی که سالمند را دچار عفونتهای قارچی داخل دهانی میکند.خشکی دهان ، تغییرات زبان به صورت نرم و براق شدن(دهان سوخته) ، اختلال بلع، انواع  سرطانهای دهان،و مشکلات استفاده از دندان مصنوعی از مشکلات شایع ناحیه دهان در سالمندی میباشد. در این نوشته سعی شده نگاهی مختصر به بعضی از این مشکلات داشته و  راههای ی  پیشگیری  از پیشرفت آنها را  مطرح کرده ایم ..

پوسیدگی دندان:

پس از خوردن غذا اگر بهداشت دهان و دندان  رعایت نشود، لایه ای میکروبی بر روی سطح دندانها تشکیل می شود، که با گذشت زمان این میکروبها مواد قندی را به اسید تبدیل می کنند این اسید، مینای دندان را بمرور حل کرده و پوسیدگی ایجاد می شود.  افراد سالمند در معرض خطر بیشتر پوسیدگی قرار دارند به طوریکه پوسیدگی دندان افراد بالای 60 سال دو برابر افراد 30 ساله هستند .همچنین 64 درصد  افراد بالای 80 سال دچار پوسیدگی هستند به طوری که 96 درصد آنها دچار پوسیدگی تاج دندان میباشند.درمان پوسیدگی ریشه دندان شامل بهداشت منظم دهان و مراقبتدندان به صورت تخصصی میباشد. به علاوه نشان داده شده است که ژ لهای فلوراید، دها نشو یه ها  میتوانند درکاهش  عمق پوسیدگی ریشه دندان کمک کننده باشند  

بیماریهای لثه ای:   

بیماریهای لثه ای به دو صورت ژنژیویت و   پریودندیت خود را نشان میدهد . ژنژیویت به دنبال فعالیت باکتریایی ، ضربه و سیگار کشیدن به صورت ادم و برآمدگی ناحیه لثه خود را نشان میدهد به صورتی که با مسواک زدن فرد دچار خونریزی لثه میگردد. ژنژیویت با رعایت بهداشت دندان و دهان بهبود می یابد. شکل 4

پریودونتیت  هنگامی رخ می دهد که التهاب لثه سبب جدا شدن لیگامان دور دندانی از  ساختار دندان گردد که به افزایش عمق فرورفتگی لثه، شل شدن دندان و در نهایت افتادن دندان منجر می شود. بسیاری از افراد سالمند به علت بهداشت نامناسب دندان و پسرفت لثه، مستعد جدا شدن لثه از دندان و  افتادگی دندان هستند. پریودونتیت با بیماری های قلبی - عروقی، دیابت قندی کنترل نشده ، التیام نامطلوب زخم و پنومونی (ذات الریه) به دلیل ورود مواد غذایی به ریه ها به خصوص در سالمندان آسایشگاهی همراه است.شکل 5

درمان بیماری پریودونتال شامل مسواک زدن روزانه و استفادهاز نخ دندان و مراقبت تخصصی می باشد که از برداشتن پلاک باکتریایی تا دبرید کردن  و برداشتن لثه عفونی عفونی متغیر می باشد.

آنتی بیوتیک های خوراکی  به عنوان درمانکمکی در کنار جرم گیری دندان در افراد سالمندی که در خانه سالمندان نگهداری می شوند به کار می رود. در کنار پاک سازی منظم دندان، این مداخله ها می توانند نیاز به دبرید کردن و برداشتن دندان را کاهش دهند . 

شکل .5                                                                                                                       شکل .4

خشکی دهان:

خشکی دهان  به علت کاهش تولید بزاق ایجاد میشود و 57 – 29 درصد  افراد سالمند به آن مبتلا هستند. بزاق سبب لغزندگی حفره دهان  میشود،و از عفونتهای قارچی و باکتریایی پیشگیری می نماید. تظاهرات بالینی خشکی دهان علاوه بر دهان خشک شامل احساس سوزش، تغییرات ایجاد شده در مز ه ها و طعم ها  و دشواری در بلع و تکلم هستند. ترشح بزاق با افزایش سن به تنهایی کاهش نمی یابد برخی از داروها و بیماریها خشکی دهان را در افراد سالمند افزایش میدهند اگر بیمار دارویی را دریافت کند که  سببکاهش جریان بزاق می شود، آن دارو باید در صورت امکان تغییر یابد یا حذف شود. بیماران باید تشویق شوند که آب بنوشند، از مصرف  الکل پرهیز کنند و مقدار مصرف غذاها و نوشیدنی هایی را که سبب تشدید خشکی دهان یا پوسیدگی می شوند کاهش دهند هرگونه آدامس یا آب نبات برای تحریک بزاق باید فاقد شکر باشد. استفاده از ژل های جایگزین بزاق نیز مفید است.

کاندیدیاز(برفک یا عفونت قارچی) :

عفونتهای قارچی ناحیه دهان که شایع ترین آن برفک نام دارد معمولا به دنبال مصرف داروهای سیستمیک و استروییدی ، مصرف سیگار ، شیمی درمانی ، استفاده از دندان مصنوعی بروز  میکند که معمولا  به صورت پلاک ها ی شبه دلمه  ظاهر مبشود که با کشیدن آبسلانگ یا گاز برداشته میشود.کاندیدیاز به دنبال استفاده از دندان مصنوعی ضایعه استو ماتیت را ایجاد میکند ( التهاب کام سخت ) این عفونت در چین های گوشه های لب باعث التهاب این ناحیه می گردد.شکل 6-7-8

     شکل 8                                                                   شکل 7. استوماتیت                                           شکل 6 برفک

کاندیدیاز دهان ممکن است با درمان ضد قارچ موضعی یا  سیستمیک درمان شود. داروهای موضعی که به صورت کلی دردرمان عفو نتهای بدون عارضه موثرند شامل محلول یا قرص دهانی نیستاتین یا قرص دهانی کلوتریمازول هستند..  پماد یا کرمموضعی نیستاتین/ تریامسینولون معمولا جهت درمان التهاب های گوشه لب استفاده میشود. در بیمارانی که مبتلا به استوماتیت دندان مصنوعی هستند یک داروی ضدقارچ موضعی باید به مخاط و پایه دند ان مصنوعی زده شود. اگر دندان های مصنوعی به صورت مناسب و راحت داخل دهان  قرار نگیرند یک دندان پزشک باید شکل آن را دوباره تنظیم کند یا بافتهای اضافی را قبل از ساختن دندان مصنوعی جدید با روش جراحی بردارد. باید به بیماران توصیه کرد که دندان های مصنوعی را هر شب هنگام خواب بردارند و با مسواک زدن تمیز کنند و درمحلول آب نمک نگه دارند.

سرطان ناحیه دهان:

عقیده بر این است که سیگار و مصرف الکل مسوول حدود 75 درصد سرطان های دهان میباشند.سرطان دهان به ترتیب شیوع، بیش از همه در لبه های جانبی زبان، روی لبها و روی کف دهان رخ میدهد. ضایعه ممکن است به صورت یک لکه سفید رنگ یا قرمز رنگ شروع شود که به سمت زخمی شدن پیش میرود و در پایان به صورت یک توده برجسته بیرونی یا درونی نمایان میشود. بیماران مبتلا به ضایعه سفید یا قرمز رنگی که بیش از 2 هفته  ضایعه باقی بماند باید برای ارزیابی به یک متخصص ارجاع داده شوند.  شکل 9.   

دیسفازی:

بیماران دچار اختلال بلع یا دیسفاژی علائم و نشانه های متنوعی را نشان می دهند که در زیر به برخی از آن ها اشاره شده است. لازم به ذکر است که تمام نشانه ها در تمام افراد مبتلا به دیسفاژی نمایان نمی شود.

 سفت کردن، خم کردن یا قوس دادن بدن هنگام غذا خوردن

عصبانیت و تندخویی و یا بالعکس عدم هوشیاری هنگام غذا خوردن

بی میل بودن نسبت به خوردن و آشامیدن      

ناتوانی در خوردن هر نوع غذا  ممکن است فقط غذای پوره شده یا غذاهای ترد و شکننده مثل چیپس را بخورد.

 آبریزش دهان

بیرون ریختن غذا یا مایعات از دها

طولانی بودن مدت زمان هر وعده غذایی (بیش از 30 دقیقه)

ناتوانی در جویدن

سرفه کردن یا تهوع هنگام غذا خوردن

عدم هماهنگی تنفس با خوردن یا آشامیدن

کیفیت صدای گرفته و خشن

ابتلا به عفونت های مکرر سیستم تنفسی

کندی در روند رشد و افزایش وزن

علل ایجاد دیسفاژی:

آسیب دیدگی سیستم عصبی(سکته مغزی، ضربه مغزی، آسیب دیدگی طناب نخاعی، بیماری پارکینسون، ام اس)، ای ال اس(ALS)، دیستروفی عضلانی، فلج مغزی و بیماری آلزایمر) و بیماری هایی سرطان دهان، حلق و مری، آسیب دیدگی سر و گردن، جراحی سر و گردن، و از دست دادن دندان ها.

 آسیب شناس گفتار و زبان نقش اصلی را در تشخیص، ارزیابی و درمان دیسفاژی  دارند. آسیب شناس گفتار و زبان با استفاده از روش ها و تکنیک های مؤثر به درمان تمام علائم و نشانه های ذکر شده می پردازد و در برخی موارد از متخصصین دیگر همچون دندانپزشک، کاردرمانگر، متخصص تغذیه و فیزیوتراپیست جهت تکمیل فرآیند درمانی مطلوب بهره می گیرد.

مراقبت از دندانها در سالمندان:

سالمندانی که دارای دندانهای طبیعی میباشند، تمیز کردن پلاک میکروبی مهمترین اصل در مراقبت بهداشت دهان و دندان آنهادر منزل  میباشد. این عمل علاوه بر جلوگیری از ایجاد پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه ای سبب خوشبو شدن دهان نیز می گردد.برای مسواک زدن موثر بهتر است زاویه بین مسواک و لثه ها 45 درجه باشد.  برای اکثر افراد مسن مسواک نرم توصیه می شود. درافرادی که تحلیل لثه (در نواحی مشخصی از دهان) دارند، استفاده از مسواک بسیار نرم آنهم با حرکات چرخشی بر سطوح دندانی و با فشار ملایم در نواحی تحلیل توصیه می شود. استفاده از خمیر دندان با توجه به مزایای وجود فلوراید و کمک به برطرف کردن پلاک و رنگ روی دندانها الزامی می باشد (البته به شرطی که خمیر دندان را قورت ندهند. اگر فرد قادربه مسواک زدن نمی باشد مراقب وی پشت یا کنار او بستگی به این که کدام روش برای او راحت یوده و تسلط بهتری به دهان فرد داردبایستد .برای حمایت بیشتر بهتر است انگشت شست زیر چانه قرار بگیرد. اگر مجبور است  روی تخت مسواک بزند  بهتر است قسمت بالای تخت را بالا آورده بعد مسواک بزند.

اگر امکان دارد از مسواک برقی برای تمیز کردن دندان ها و لثه ها استفاده کنید .اگر سالمند قادر به تف کردن نمیباشد بهتر است از خمیر دندان های بدون کف استفاده کنید برای تمیز کردن بین دندانها از نخ بین دندان یا مسواکهای بین دندانی استفاده کنید.از یک مسواک اضافه برای کشیدن لب برای دیدن دندانها میتوانید استفاده کنید. 

مراقبت از دست دندان کامل:

بعد از هر وعده غذایی پروتز متحرک باید از دهان خارج و ابتدا با آب شسته شودسپس با مسواک و خمیر دندان، تمام سطوح بخصوص سطحی که در تماس با مخاط دهان می باشد از خرده های مواد غذایی باقیمانده تمیز گردد. روش مناسب دیگر استفاده از مسواک به همراه صابون غیر معطر و یا مایع ظرفشویی میباشد. توجه داشته باشید از پودر های ساینده به هیچ وجه جهت تمیزکردن دست دندان استفاده نکنید علاوه بر تمیز کردن دست دندان بعد از هر وعده غذایی، پس از خارج کردن آن باید دهان را بطور کامل با آب گرم یا محلول نمکی رقیق شست و در صورت امکان با یک مسواک نرم لثه ها را تمیز کرد و با انگشت، لثه ها را ماساژ داد. اگر فرد قادر به در آوردن دست دندان نمی باشد مراقب به روش زیر اقدام نماید. 

را به بالا و پایین تکان داده تا حالت مکشی آن از بین رفته سپس بطور مایل از دهان خارج کنید.برای دست دندان فک بالا: با انگشت شست و اشاره دندانهای جلو را گرفته و آن 

برای دست دندان فک پایین  : برای این کار دست دندان را به پایین و یک طرف فشار داده تا کمی از جایش بلند شود سپس آن را به آرامی از دهان خارج کنید  .

مراقبت از پروتز متحرک ناکامل (پارسیل): بعد از هر وعده غذایی، پروتز متحرک از دهان خارج می شود و طبق آنچه دربحث پروتز کامل مطرح گردید، تمیز می شود. سپس دندانهای باقیمانده به کمک مسواک و نخ دندان تمیز می شود. این افراد باید از دو مسواک استفاده نمایند. یکی برای تمیز کردن پروتز و دیگری برای تمیز کردن دندانهای طبیعی که در داخل دهان قرار

دارد. اگر فرد قادر به درآوردن پارسیل نباشد مراقب به روش زیر عمل کند.

برای پارسیل فوقانی: با نوک انگشتان از محل اتصال پارسیل و دندانها گرفته و آن را به پایین فشار دهید تا اتصال بین آنها شل شود و سپس آن را از دهان خارج کنید.

برای پارسیل تحتانی : با نوک انگشتان محل اتصال پارسیل و دندانها را گرفته و به آرامی آن را به بالا بکشید تا اتصال شل شود سپس از قسمت پلاستیکی گرفته و پارسیل را از دهان خارج کنید.

به افراد مسن توصیه میگردد در هنگام تمیز کردن پروتز دندان، ظرف آب پلاستیکی را که تا نیمه پراست زیر دست خود قرار دهند تا اگر از دستشان افتاد صدمه نبیند در موقع شستن پروتز را بین انگشت شست و اشاره خود محکم بگیرد و مسواک بزند. نباید آنرا در کف دست نگه داشت،  

با توصیه دندانپزشک میتوان از قرصهای پاک کننده جهت بر طرف کردن رنگ و جرم پروتز روزی یکبار استفاده نمود.

در طول شبانه روز دندانهای مصنوعی متحرک باید برای مدتی از دهان خارج شود تا مخاط دهان که تحت فشاردندانهای مصنوعی در هنگام غذا خوردن بوده است، استراحت کند و به وضعیت طبیعی خود برگردد. توصیه میشود حدود 8 ساعت دست دندان درآورده شود که بهترین زمان برای این مدت هنگام خواب می باشد.

پس از تمیز کردن دست دندان در شب و قبل از خواب باید آن را در ظرفی پر از آب قرار داد تا آب از دست ندهد وتغییر حجم پیدا نکند. توصیه شود که هیچگاه دست دندان را وارد آب داغ نکرده و یا با آب داغ شستشو داده نشود ...

در موارد زیر توصیه میگردد سالمند  را به دندانپزشک ارجاع نمایید

اگر دندان مصنوعی به لثه ها فشار می آورداگر در هر قسمتی از دهان زخم ایجاد شده است .اگر بیمار نمیتواند با دست دندان غذا بخورد.اگر پس از خارج کردن آن احساس کند لثه برجسته شده است  اگر دندان مصنوعی لق است. 

در بعضی از مواقع لازم است از چسب دندان برای چسباندن دندانهای بالا استفاده نمود که معمولا نحوه استفاده از آن در روی جعبه نوشته شده است.

سلامت دهان در  سالمندان مبتلا به آلزایمر:

در مراحل اولیه بروز آلزایمر فقط کافی است که خانواده یا مراقب بهداشت و تمیز کردن دندان ها را به وی یادآوری نماید

در مراحل  بعدی آلزایمر بهتر است مراقبت از دهان و دندان توسط مراقبین صورت بگیرد.  که در نحوه انجام آن را در صفحات قبل توضیح دادیم. با توجه به عدم آگاهی فرد از شرایط دهان بهتر است مراقب یا خانواده داخل دهان را بررسی و هر گونه حالت غیر عادی را گزارش کند. گاهی برای درمان لازم است سالمند تحت بیهوشی یا خواب مصنوعی 1   قرار گیرد.

در مراحل خیلی پیشرفته توصیه میشود فقط اقدامهای پیشگیری انجام شود.

معمولا افراد دارای آلزایمر نمی توانند درد خود را مطرح و توصیف کنند علایم زیر معمولا در هنگام مشکلات دهان بوجود می آید:.

[i] 1- امتناع از غذا خوردن

2- افزایش بی قراری ، داد و فریاد

3- اختلال خواب

4- امتناع از گذاشتن دست دندان

5_خودداری از انجام فعالیتهای روزانه

بروز رفتارهای پرخاشگرانه

لازم است بدانید که فرد آلزایمر در استفاده از دست دندان مشکل ندارد و اگر با گذشت زمان دست دندان دچار مشکل شد بلا فاصله باید دست دندان جدید و مناسب تهیه شود  بهتر است بدانید مشکل عمده افراد آلزایمر با دست دندان گم کردن متداول آ ن است..

منبع: tafdental.com