تمایل به برقراری رابطه عاطفی عمیق و معنادار با مادر یا مراقب اولیه، طی مراحل دلبستگی در کودکان شکل می‌گیرد. در واقع کودک تمایل دارد تا با افراد معینی در زندگی خویش رابطه برقرار کند به صورتی که در حضور این افراد، احساس رضایت و امنیت خاطر می‌کند. در دوران نوزادی، این ارتباط به تدریج و در طول زمان، شروع به شکل گرفتن می‌کند و این فرآیند تا پایان کودکی ادامه پیدا می‌کند. البته تاثیرات آن تا انتهای عمر فرد باقی می‌ماند به طوری که اگر این ارتباط درست شکل نگیرد، مبنای مشکلات عاطفی و ارتباطی کودکتان در دوران بزرگسالی می‌شود. پس با آگاهی بیشتر درباره چگونگی شکل گیری دلبستگی ایمن در کودکتان و بهره بردن از مشاوره کودک می‌توانید بهزیستی روانی را به فرزندتان هدیه دهید.
مفهوم دلبستگی
بر اساس دیدگاه بالبی، دلبستگی در واقع پیوند عاطفی عمیقی است که با افراد خاصی در زندگی برقرار می‌کنیم. نیاز به دلبستگی، یک نیاز نخستین است که از هیچ نیاز دیگری مشتق نشده و از نیازهای اساسی برای تحول شخصیت می‌باشد. در کنار این موضوع بالبی دو کنش حمایتی و اجتماعی را نیز مطرح کرد که در کنش حمایتی رفتار دلبستگی برای کودک ایمنی ایجاد می‌کند و در کنش اجتماعی نیز رفتار دلبستگی از مادر به نزدیکان و سپس به بیگانگان گسترش پیدا می‌کند.
همچنین فروید دلبستگی را یک کشاننده ثانوی می‌داند که از نیازهای نخستین تغذیه به دست آمده است. با این حال این مفهوم در دوران کودکی از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا به شما خواندن دو مقاله دلبستگی در کودکان و دلبستگی کودک زیر دو سال را توصیه می‌کنیم.
مراحل ایجاد دلبستگی در کودکان
شکل گیری دلبستگی در کودک چهار مرحله دارد که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
مرحله اول دلبستگی | مرحله پیش دلبستگی
مرحله پیش دلبستگی، اولین مرحله در ایجاد دلبستگی کودکان است که از زمان تولد تا سه ماهگی را دربرمی‌گیرد. در این مرحله کودکتان متوجه محرک‌های محیطی می‌شود اما نمی‌تواند یک فرد را از فرد دیگر تشخیص دهد. او در این مرحله می‌تواند به چهره‌های افراد لبخند بزند و آواهای کودکانه (غان و غون) را سر دهد و یا با خارج شدن فرد از میدان بینایی‌اش شروع به گریه کردن بکند. استفاده از بازتاب‌های نوزادان تضمین می‌کند که دیگران با کودک بمانند و بخواهند با او تعامل کنند. با توجه به عدم توانایی کودک در تمییز افراد از هم، برایش فرقی نمی‌کند که چه کسی به مراقبت کردن از او بپردازد.
مرحله دو دلبستگی | دلبستگی در حال شکل گیری
مرحله دلبستگی در حال شکل گیری، سن سه تا شش ماهگی را شامل می‌شود. در این مرحله رشد ادراکی کودکتان نسبت به مرحله قبل بهتر شده است. به طوری که ملاحظه می‌کنید که واکنش‌های کودک در این مرحله انتخابی‌تر می‌شود و به محرک‌های آشنا تمایل بیشتری دارد. کودکتان در این مرحله به شما به عنوان مراقب اولیه، بیشتر از دیگران واکنش نشان می‌دهد. در واقع کودک در این مرحله ترجیح می‌دهد در هنگام ناراحتی به وسیله افراد نزدیک و مادرش آرام شود.
تمایز در نحوه ارتباط بین افراد آشنا با غریبه مهمترین دستاورد این مرحله است. حافظه نقش مهمی در این مرحله ایفا می‌کند. هرچقدر توانایی‌های حافظه در کودکتان بیشتر شود، راحت تر چهره مادر را در ذهن خود ثبت می‌کند در نتیجه واکنش متفاوت تری را به شما نسبت به دیگران نشان می‌دهد.
مرحله سوم دلبستگی | دلبستگی واضح
در مرحله دلبستگی واضح از مراحل دلبستگی در کودکان که در سن شش ماهگی تا 2-3 سالگی اتفاق می‌افتد، توانایی‌های کودک در تمیز و تشخیص مادر بسیار بهتر می‌شود. کودک به شما توجه فعال کرده و از دیدنتان احساس شادی و لذت می‌کند. همچنین در نبود شما ناراحت می‌شود و ممکن است دچار اضطراب شود. در این مرحله مفهومی به نام "اضطراب جدایی" شکل می‌گیرد. اضطراب جدایی یعنی اینکه کودک هنگام عدم حضور شما به شدت بی قرار و ناراحت شده و خواهان برگشت شماست. معمولا پس از مراجعت مادر این اضطراب کاهش پیدا می‌کند. اضطراب جدایی در این مرحله بهنجار است اما ممکن است ادامه یافته و یا در سنین بالاتر نیز دیده شود در آن صورت ممکن است منجر به اختلال اضطراب جدایی شود.
برای آشنایی بیشتر در زمینه اختلال اضطراب جدایی کلیک کنید.
مرحله چهارم دلبستگی | ایجاد ارتباط متقابل
مرحله ایجاد ارتباط متقابل، از 3-2 سالگی تا پایان کودکی است. در این مرحله قدرت تفکر و فهم کودک به نسبت مراحل قبل رشد یافته تر می‌شود. خردسال در این مرحله می‌تواند علت بعضی از رفتارهای مادر را درک کند و متوجه احساسات و حالت‌های او می‌شود. اکنون کودکتان درک می‌کند که چرا شما گاهی مجبور هستید او را ترک کنید.
برای اطلاع از تربیت فرزند و آموزش والدین کلیک کنید.
اهمیت شکل گیری صحیح مراحل دلبستگی در کودکان
زمانی که کودکتان احساس امنیت داشته باشد و از حمایت مناسب شما برخوردار باشد، با اطمینان بیشتری در محیط کنکاش می‌کند. او می‌داند که در صورتی که به کمک احتیاج داشته باشد، شما از او مراقبت می‌کنید. به این ترتیب اعتماد به دیگران در وجودش بنیادی می‌شود. به طور کلی دلبستگی که در دوران کودکی شکل می‌گیرد، بستری برای ارتباطات فرد در بزرگسالی می‌شود. در واقع کیفیت تعاملات اجتماعی و چگونگی ارتباط با محیط تحت تاثیر دلبستگی است.
عامل تعیین کننده اصلی در شکل گیری شخصیت فرد، کیفیت دلبستگی او در دوران کودکی‌اش است. آگاهی از انواع دلبستگی، کمک می‌کند تا با توجه به نحوه تعامل کودکتان با شما، به سبک دلبستگی او پی ببرید. با توجه به اهمیت دلبستگی کودک زیر 2 سال، در صورتی که دلبستگی ایمن در کودکتان شکل نگرفته باشد، مشاوره کودک این امکان را فراهم می‌کند تا دریابید دنیا از نگاه کودکان به چه صورت است، در نتیجه دریابید دنیا از نگاه کودکان به چه صورت است، در نتیجه به تدریج قادر می‌شوید روابط صمیمانه تری با او برقرار کنید و نعمت سلامت روانی و تجربه زندگی شاد و زیباتر را برای فرزندتان به ارمغان بیاورید.
برای اطلاع بیشتر در زمینه روانشناسی کودک کلیک کنید.
سوالات متداول درباره مراحل دلبستگی در کودکان
در صورتی که جدایی کودک با مادر طولانی مدت شود چه آسیب‌هایی کودک را تهدید می‌کند؟
واکنش‌های کودک به هنگام جدایی از مادر به صورت اعتراض، ناامیدی و دل کندن است که می‌تواند کودک را دچار استیصال و افسردگی کند. در کنار آن خطر ابتلا به اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی نیز وجود دارد. در چنین شرایطی حتما باید از کمک های تخصصی استفاده شود.
نقش دلبستگی ایمن میان کودک و مادر در دوران بزرگسالی چگونه است؟
طبق تحقیقی، کودکانی که در بچگی دلبسته ایمن بوده‌اند توسط معلمان پیش دبستانی خود، از لحاظ اعتماد به نفس و محبوب بودن، عالی ارزیابی شدند. همچنین در بزرگسالی نیز روابط اجتماعی موفق‌تری با دیگران داشته‌اند.
برای دریافت مشاوره در زمینه مراحل دلبستگی در کودکان می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.